بیانات امام خامنه ای پیرامون طب سنتی

امام خامنه ای در جمع پزشکان:

«ما ابن سینا داشتیم که هنوز که هنوز است کتابش مرجع درسی و مهم پزشکی دانشگاههای دنیاست، یا رازی را داشتیم یا دیگرانی از این قبیل را، چرا بایستی امروز به خودکفائی علمی کشور امید نبندیم؟ من در چند سال قبل در اوایل انقلاب ،‌سال ۱۳۵۹ بود یک سفری با یک هیئتی به هند رفته بودم . آنجا مأمورین وزارت خارجه به ما اطلاع دادند که یک بیمارستان گیاه درمانی وجود دارد . من خیلی علاقمند شدم که آنجا را ببینم و رفتم دیدم از نزدیک ، بیمارستان بسیار وسیع و مفصلی بود، اسم فارسی هم برایش انتخاب کرده بودند به نام همدرد. با اینکه هند بود. در دهلی نو مرکزش بود و در استانهای مختلفی از هند شعبه داشت که این فقط یک بیمارستان نبود، هم بیمارستان بود هم مرکز تحقیقات، بلکه یک دانشکده بود که تدریس در آنجا می شد، ما در آنجا کارهای گیاهی درمانی را دیدیم. بنده آنجا به ذهنم آمد که می بایستی ( گیاه درمانی) را در ایران پیگیری کنیم ، وقتی از هند به ایران آمدم با مسئولین آن وقت صحبت کردم و از آنها قول گرفتم که به طور قطعی دنبال این قضیه باشند، ولی اقدامی نکردند. (!)»

همیشه بهار (بخش سوم)

تأثیر تاریخهای مختلف کاشت در گیاهان دارویی

مهمترین عوامل مؤثر در رشد گیاهان، عوامل اقلیمی هستند و تغییرات اقلیمی تأثیر مهمی بر تولید و میزان ماده مؤثره گیاهان دارویی می گذارد و موجب کمبود یا افزایش این مواد می گردد. تاریخ های مختلف کاشت که در شرایط اقلیمی مختلف صورت گرفته و بدین لحاظ طول دوره رویش گیاه را تحت تأثیر قرار می دهند، نقش عمده ای در تغییر میزان تولید و مقدار ماده مؤثره گیاه خواهند داشت. با تأکید بر شرایط محیطی، تاریخ کشت، می تواند به عنوان عامل تعیین کننده ای که بیشترین تأثیر را در تولید ماده مؤثره گیاه دارا باشد، محسوب گردد. هدف از تعیین تاریخ کاشت، یافتن زمان کاشت رقم یا گروهی از ارقام مشابه یک گیاه است، به نحوی که مجموعه عوامل محیطی حادث در آن زمان برای سبز شدن، استقرار و بقاء گیاهچه مناسب باشد. عوامل مؤثر بر انتخاب تاریخ کاشت را می توان شامل عوامل اقلیمی و عوامل غیر اقلیمی مانند آفات و بیماری ها، علف های هرز، پرندگان و اقتصاد تولید دانست (شریعتی و قاضی شهنی زاده، 1376، شهیدی و فروزان، 1376). رعایت زمان مناسب کاشت باعث افزایش محصول می شود (حجازی،1379 ). آب و هوا از جمله عواملی است که تحت کنترل کشاورز نیست. برخی از روشهای زراعی مانند انتخاب تاریخ کاشت مناسب می تواند درکاهش اثرات آب و هوای نامطلوب بر عملکرد مفید باشد. در اکثر موارد، تأخیر در تاریخ کاشت چه در پاییز و چه در بهار، موجب کاهش عملکرد می گردد (آلیاری و شکاری، 1379 و عزیزی و همکاران، 1378). تاریخ کاشت نباید آنقدر زود باشد، که نقطه رویشی درمعرض خطر سرمازدگی قرار گیرد (شریعتی و قاضی شهنی زاده، 1379). تاریخ کاشت با توجه به دمای حاکم بر آغاز گلدهی نیز حائز اهمیت است. کاشت بسیار زود سبب سرمازدگی جوانه ها می شود (اسکاریس بریک و دانیلز، 1981). در اکثر بررسی ها، کاهش عملکرد با تأخیر در کاشت گزارش شده است (برکن هام، 1973، لوف،1960، مهرا، 1986 و رائول، 1989). تأخیر در کاشت موجب کاهش در تعداد بوته های استقرار یافته می شود (بوگت، 1990). تعیین مناسبترین تاریخ کاشت، تنها می تواند از طریق شناخت اقلیم منطقه، عوامل محیطی و ویژگی های ارقام با انجام آزمایش ها در هر منطقه حاصل گردد (آلیاری و شکاری، 1379). زمان کاشت باید برای یک منطقه و ارقام خاص دقیقاً تعیین شود (شانه چی، 1376).

در یک تحقیق در رابطه با اثر تاریخ کاشت بر عملکرد های کمی و کیفی گیاه رازیانه رقم شوروک شاری، تأثیر زمانهای کاشت متفاوت بر رشد و نمو و عملکرد دانه و مقدار اسانس رقم مذکور مورد بررسی قرار گرفت، نتایج نشان داد که زمان کاشت، تأثیر معنی داری بر خصوصیات رشد و نمو و همچنین کمیت و کیفیت ماده مؤثره رازیانه دارد (امید بیگی و همکاران، 1384).

برای بررسی تأثیر تاریخهای مختلف کاشت بر مراحل رشد و نمو و عملکرد ارقام گلرنگ بهاره آزمایشی در سال زراعی 81-80 در ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات کرمان به اجرا در آمد. طول دوره از کاشت تا وقوع کلیه مراحل نمو شامل جوانه زنی، ساقه دهی، 50 در صد غنچه دهی، 100 درصد غنچه دهی، 50 درصد گلدهی، 100 درصد گلدهی و رسیدگی تحت تأثیر تاریخ کاشت قرار گرفت و با تاخیر در کاشت، کاهش یافت. اثر تاریخ کاشت بر ارتفاع گیاه، تعداد شاخۀ فرعی، تعداد طبق در بوته، وزن هزار دانه، وزن خشک بوته، عملکرد دانه و عملکرد گلچه معنی دار بوده است و تأخیر در کاشت باعث کاهش آنها گردید. تأخیر در کاشت موجب افزایش درصد پروتئین دانه و تسریع در کاشت، سبب افزایش در صد روغن دانه می گردد (کدوری و همکاران، 1382). در آزمایشی بر روی گیاهان دارویی در مقایسه کشت پاییزه و بهاره رازیانه، زنیان، انیسون و سیاه دانه در شرایط فاریاب و دیم که در طول سالهای 1376 تا 1378 و در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی قزوین اجرا شد، اثر 4 تیمار کاشت پاییزه آبی، پاییزه دیم، بهاره آبی و بهاره دیم بر روی آنها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که گیاهان فوق به فصل کاشت واکنش متفاوتی داشتند. رازیانه و سیاه دانه به علت استقرار بهتر در پاییز، مقاومت به سرما و شروع زودتر رشد بهاره، شاخ و برگ و وزن دانه بیشتر و عملکرد دانه بیشتری داشتند. در حالی که به علت از بین رفتن گیاهچه های زنیان و انیسون سبز شده در اثر سرمای زمستان، کاشت پاییزه آنها موفقیت آمیز نبود و در منطقه مورد تحقیق امکان کاشت این دو گیاه تنها در فصل بهار می باشد. تمامی گیاهان فوق در شرایط دیم عملکرد دانه کمتری در مقایسه با شرایط فاریاب تولید نمودند. اما در این خصوص نیز واکنش گیاهان متفاوت بود و کمترین کاهش عملکرد مربوط به گیاه رازیانه بود (اکبری نیا و همکاران، 1384).

به منظور بررسی و تعیین اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و صفات مرتبط با آن در گیاه دارویی رازیانه آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سال زراعی 1380 در مزرعه دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل در چهار تکرار انجام گردید. در این بررسی سه تاریخ کاشت (15 فروردین، 30 فروردین و 15 اردیبهشت) در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که تاریخ کشت اول برتری قابل ملاحظه ای نسبت به دیگر تاریخ های کاشت داشتند. بیشترین بیوماس کل محصول مربوط به تاریخ کاشت اول به دست آمد و با تأخیر در کاشت ماده خشک کل کاهش یافت (قاسمی و همکاران، 1380).

در آزمایشی بذور آویشن برگ باریک در قالب طرح آماری اسپلیت پلات (کرتهای خرد شده) به صورت مستقیم در دو زمان مختلف (اسفند و فروردین ماه) و سه تراکم بر روی پشته ها و در سه تکرار کشت شدند. فاکتور زمان کاشت در کرتهای اصلی و تراکم کاشت در کرتهای فرعی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثرات تاریخ کاشت بر روی درصد سبز شدن، ارتفاع گیاه، سطح تاج پوشش، میزان محصول خشک و عملکرد اسانس در سطح یک درصد معنی دار گردید. زمان کاشت اواسط اسفند ماه بیشترین عملکرد محصول و عملکرد اسانس را تولید نمود (قربانزاده و همکاران، 1385).

به منظور بررسی اثر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه زیره سبز در شرایط دیم کرمانشاه، آزمایشی در سه تاریخ کاشت (12 و22 اسفند و 2 فروردین) در سالهای 1381 و1382 بررسی شد. عملکرد دانه تحت تأثیر اثر متقابل تاریخ و تراکم کاشت قرار گرفت. زود کاشتی باعث افزایش عملکرد دانه شد که به علت افزایش بیوماس تولیدی، تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر و ارتفاع بوته بود. شاخص برداشت و وزن دانه تحت تأثیر تراکم و تاریخ کاشت قرار نگرفتند (حیدری ذوله و همکاران، 1382).

بررسی اثرات تاریخ و تراکم های کاشت بر عملکرد کمی و کیفی آویشن باغی آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی با استفاده از طرح فاکتوریل در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تیمار و در سه تکرار انجام گرفت. تیمارهای مورد نظر شامل دو زمان مختلف کاشت، (اسفند و فروردین ماه) و سه تراکم بود. نتایج نشان داد که عملکرد وزن تر و خشک، عملکرد اسانس و درصد اسانس بین زمانهای کاشت تفاوت معنی دار داشت. در کاشت اسفند ماه بیشترین عملکرد محصول در سال اول و چین اول تولید گردید. به طور کلی درصد و عملکرد اسانس در تاریخ کاشت فروردین بیشتر از اسفند ماه بود که ناشی از تأثیر شرایط اکولوژیکی و اقلیمی بر رشد و نمو گیاه می باشد (یزدی و همکاران، 1385).

 

 تأثیر ارقام مختلف

به منظور بررسی اثر رقم، تراکم کاشت و نیتروژن بر روند رشد و وزن خشک گل های بابونه اصلاح شده رقم تترا پلوئید (Bodegold) و رقم دیپلوئید (Germania)، آزمایشی در سال 865-138 در مزرعه آزمایشی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. نتایج نشان داد که با افزایش مقدار کود نیتروژن، ارتفاع گیاه، قطر گل و درصد وزن خشک گل افزایش یافت. نتایج این مطالعه نشان داد که قطر گل، درصد وزن تر گل و عملکرد وزن خشک گل های ارقام با توجه به سطح پلوئیدیشان، در رقم تتراپلوئید به طور معنی داری بیشتر از رقم دیپلوئید بود (عزیزی وهمکاران، 1386).

به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت شامل دو تاریخ کاشت (22 آپریل و 2 می) و تراکم بوته بر خصوصیات رشدی و عملکرد ارقام کم پر و پرپر گیاه همیشه بهار، آزمایشی در سال 1386 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اراک اجرا گردید. طول دوره رشد از کاشت تا برداشت تحت تأثیر تاریخ کاشت قرار گرفت و با تأخیر در کاشت کاهش یافت. اثر تاریخ کاشت بر ارتفاع، تعداد غنچه، سطح برگ و عملکرد دانه معنی دار بود و تأخیر در کاشت باعث کاهش آنها گردید، اما تأخیر در کاشت بر عملکرد ساقه تأثیر معنی داری نداشت. با توجه به نتایج به دست آمده اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر صفات عملکرد برگ و ساقه معنی دار بود ولی بر عملکرد گلبرگ و بذر تأثیر معنی داری نداشت. اثر متقابل رقم و تراکم بوته بر روی صفات برگ، گلبرگ و برگ معنی دار و بر روی ساقه بدون معنی است. بر همکنش تاریخ کاشت، رقم و تراکم بر صفات عملکرد برگ، ساقه و گلبرگ معنی دار و بر روی عملکرد بذر بدون معنی بود (مهران راد و همکاران، 1386).

به منظور تعیین پتانسیل محصول همیشه بهار، آزمایشی در Chillan انجام گرفت. تأثیر چهار تاریخ کاشت و دو رقم در دو فصل رشد بررسی شد. تاریخ های کاشت شامل 4 ژوئن، 5 آگوست، 7 سپتامبر و 14 اکتبر 1998 بودند و رقم های استفاده شده، Resina و رقم محلی جمع آوری شده در ایالت نوبل بودند. همیشه بهار در این منطقه یک گیاه دو ساله می باشد. در اولین سال تولید، حداکثر محصول گلبرگ در تاریخ کاشت 4 ژوئن مشاهده شد. در دومین سال با گیاهان مشابه، تفاوتی بین محصول تاریخ های مختلف کاشت مشاهده نشد و میانگین گلبرگ خشک 3685 کیلوگرم در هکتار مشاهده شد. مجموع کل محصول دو فصل رشد، 4594 کیلوگرم در هکتار گلبرگ خشک بود.تفاوتی بین محصول دو رقم در دو فصل رشد مشاهده نشد. این مورد اثبات می کند که رقم های مورد آزمایش همیشه بهار می توانند در هر تاریخی از ژوئن تا اکتبر در Chillan کاشته شوند، بدون اینکه بصورت معنی دار تأثیری بر روی محصول دوسال اول تولید، مشاهده گردد (ماریسول و رزماری، 2003 ).

هشت واریته از همیشه بهار 1953- 1994 در دو موقعیت مختلف در اتریش کاشته شده بود. صفات مورفولوژیک (مانند گلدهی، وزن خشک گل ها، قطر گل ها و....) و نیز محتوای فارادیول -3- مونواسترل و تاراکساسترول با TLC بررسی شدند. با توجه به صفات مورفولوژیک، محیط زیست بیشترین تأثیر خود را بر روی تولید گل ها می گذارد. قطر گل ها، وزن خشک گل ها و محتوای فارادیول- 3 – مونواسترل از خصوصات پایدار می باشند (نوواک، 2005).

توجه به گل همیشه بهار به عنوان یک گیاه زراعی روغنی صنعتی از زمان کشف این که بذر این گیاه حاوی حدود 20 درصد روغن می باشد و روغن آن حدود 60 درصد کالندیک اسید دارد، رو به افزایش است. در آزمایش مزرعه ای نه رقم همیشه بهار مورد بررسی قرار گرفتند، نتایج نشان داد که بهترین رقم ها میزان محصول گل خشک بین 5/2-2 تن در هکتار تولید کردند. بیشترین میزان محصول از ژنوتیپ های زود رس حاصل گردید. میانگین روغن دانه، 3/16 درصد و بیشرین میزان آن 2/19 درصد بود. تأثیر تراکم گیاهی بین 10 و 80 گیاه در متر مربع بر روی نمو گیاه و تولید بذر نیز مورد بررسی قرار گرفت. تراکم گیاهی بر روی محصول تأثیر معنی داری داشت و در تراکم 40 بوته در متر مربع، بیشترین محصول حاصل شد (کرومک و اسمیت، 1998).

همیشه بهار یک گیاه دارویی است که مقادیر زیادی از کاروتنوئیدها را در گل های خود دارا می باشد. رنگ زرد مایل به نارنجی گل ها به میزان زیادی به دلیل وجود کاروتنوئید بوده و میزان تیرگی برگ به میزان رنگدانه ها بستگی دارد. محتوای کاروتنوئید در چهار واریته Double esteral orange،Radio extra selected،Bonbon aricot،Double esteral saune بررسی شده و محتوای کاروتنوئید در رقم های با گل نارنجی بیشتر بوده، واریته های گل نارنجی، مقادیر بالاتری از هیدروکربن ها را دارا بودند. رنگدانه های اصلی یافت شده شامل فلاوکزانتین، لوتین، روبیکزانتین، بتا کاروتن، لاندا کاروتن و لیکوپن بود. کشت رقم های نارنجی مخصوصاً هنگامی که هدف، استفاده از خاصیت دارویی این گیاه جهت حفاظت پوست می باشد، توصیه می شود (پینته آ و بل، 2003).

 

 نقش و تأثیر کود نیتروژن بر گیاهان دارویی

برخی از کودها فقط محتوی عناصر پر مصرف و یا تنها ریزمغذی ها می باشند. بعضی دیگر هر دو دسته را شامل می شوند. وجود رابطه مناسب بین ریزمغذی ها و عناصر پر مصرف محیط رشد و نمو یک گیاه، نه تنها باعث افزایش تولید محصول می گردد، بلکه مقاومت آنها را در برابر آفات و بیماری ها فزونی می بخشد. از مهمترین مواد تأمین کننده رشد و نمو گیاهان دارویی، کودهای نیتروژنی می باشند. نیتروژن از جمله موادی است که در تمام دوره های رشد و نمو گیاهان، مورد نیاز آنهاست. کودهای نیتروژنی تأثیر عمده ای در ساقه زایی، برگ زایی و جوانه زنی گیاهان دارند و به طور کلی رشد رویشی گیاهان را سرعت می بخشند. نیتروژن را به صورت کودهای مختلف (آمونیاکی، نیتراتی و یا آمیدی) در اختیار گیاهان قرار می دهند. تحقیقات روی ریحان نشان داده که در اثر کمبود این ماده، رشد گیاه کاهش می یابد. چنانچه کمبود شدید باشد، رشد گیاه متوقف می شود. در صورت کمبود نیتروژن، برگ های پائینی بوته، لیمویی یا نارنجی رنگ می شود و به تدریج سوخته و خشک شده و رنگ آن به قهوه ای روشن مبدل می گردد (امید بیگی،1384).   

نیتروژن جزء اصلی پروتئین بوده، بنابر این جهت رشد طیبیعی گیاهان به مقدار کافی مورد احتیاج است. نیتروژن عمدتاً اولین عنصر غذایی است که در مناطق خشک و نیمه خشک کمبود آن مشاهده می شود. این بدان دلیل است که مقدار مواد آلی که عمده ترین منبع ذخیره نیتروژن محسوب می شود، در این مناطق ناچیز است (ملکوتی، 1367).

عوامل خاکی نیز برای گیاهان دارویی اهمیت زیادی دارند. در بین عوامل مربوط به خاک، نقش عناصر غذایی از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا این عوامل به راحتی قابل تغییرند و می توان با تغییر آنها، تغییرات قابل توجهی را در کمیت و کیفیت گیاهان دارویی ایجاد نمود. با توجه به توسعه روش های استخراج و اندازه گیری مواد مؤثره گیاهان دارویی و تکنیک های پیشرفته موجود، تحقیقات متعددی در مورد تأثیر عوامل محیطی، آب و کود دهی بر میزان تولید اندام های مورد استفاده گیاه دارویی و متابولیت های ثانویه موجود در حال انجام است. عناصر غذایی نه تنها در افزایش میزان محصول گیاهان دارویی همانند بقیه گیاهان مؤثرند، بلکه کیفیت محصول تولیدی را نیز تغییر می دهند. اصطلاح کیفیت را در مورد گیاهان دارویی می توان به میزان مواد مؤثره، نسبت اندام های ذخیره کننده مواد مؤثره به بخش های دیگر گیاه و در نهایت میزان عناصر سنگین مانند کادمیوم، سرب و روی و دیگر عناصر نسبت داد (امید بیگی، 1384).

عناصر غذایی با تأثیری که بر رشد رویشی و زایشی گیاهان دارند، به طبع باعث تغییراتی در عملکرد محصول می شوند و کمیت و کیفیت مواد مؤثره گیاهان را نیز تحت تأثیر قرار می دهند. علاوه بر این وجود خواص آنتاگونیسمی و سینرژیستی بین عناصر غذایی منجر به تغییر در جذب برخی از عناصر غیر ضروری برای گیاه می گردند که در اغلب اوقات این عناصر برای اسانس سمی و خطرناک می باشند. بنابراین توصیه کودی برای گیاهان دارویی، باید با در نظر گرفتن موارد فوق صورت گیرد، زیرا ممکن است یک تیمار کودی باعث افزایش محصول گردد، در حالی که میزان ماده مؤثره گیاهان دارویی را کاهش دهد و یا تغییر کیفی خاصی در اجزای متشکله مواد مؤثره ایجاد نماید که سودمند نباشد. یا یک تیمار کودی خاص باعث بهبود میزان محصول و میزان مواد مؤثره گردد، در حالی که میزان عناصر سنگین سمی مانند کادمیوم یا سرب و یا ترکیبات مضر دیگری مانند نیترات را افزایش داده که نتیجه آن مطلوب نخواهد بود (امید بیگی، 1374).

خصوصیات مختلف خاک، بر چگونگی رشد و نمو و نیز بر میزان مواد مؤثره گیاهان تأثیر دارد. ولی نمی توان به خصوصیات فیزیکی یا فقط به خصوصیات شیمیایی یک خاک از این نظر اکتفا نمود. کاشت و تکثیر یک گونه گیاه در خاک های کاملاً مشابه، ممکن است منجر به حصول نتایج متفاوتی از نظر مواد دارویی یا حتی چگونگی رشد و نمو گردد. زیرا ممکن است جذب و سوخت و ساز گیاهان تحت تأثیر عوامل محیطی دیگر قرار گرفته باشد. مثلاً تناسبی بین میزان رشد کلی ناشی از افزایش مواد غذایی در خاک و میزان آلکالوئید تولید شده توسط گونه ای (تاتوره) وجود ندارد به بیان دقیقتر، اگر مقدار نیتروژن خاک افزایش یابد، تنها باعث افزایش در رشد رویشی گیاه می شود و تنها با افزودن مقادیر متوسطی از نیتروژن است که میزان آلکالوئید نیز به حد مطلوب می رسد. در مورد گیاه رازیانه، نیتروژن باعث افزایش محصول میوه گیاه به مقیاس بیش از 5/1 برابر می گردد. همچنین، وجود نیتروژن به مقدار 200 کیلوگرم در هکتار، باعث افزایش مقدار اسانس رازیانه می شود. ولی افزایش بیشتر مقدار نیتروژن از مقدار آنتول اسانس می کاهد (امید بیگی، 1384). تحقیقات انجام شده روی گیاه سنبل الطیب، نشان می دهد که مقادیر متوسط نیتروژن باعث افزایش اسانس موجود در ریشه خواهد شد. در این حالت رشد پیکره رویشی گیاه نیز مطلوب می باشد. با وجود آنکه نیتروژن زیاد باعث افزایش رشد پیکر رویشی گیاه و همچنین توسعه ریشه این گیاه خواهد شد، ولی هیچ گونه تأثیری در مقدار اسانس آن نخواهد داشت (امید بیگی، 1384). مقدار 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در افزایش بذر گیاه فاگوپیروم تأثیری معنی دار داشته است (امید بیگی، 1384). اثر افزونی مواد غذایی بر محصولات متابولیتی، نه تنها به وضع خاک بلکه به گونه گیاه و مکان کشت آن نیز بستگی دارد و با توجه به جمیع جهات، باید اقدام به افزودن مواد غذایی مورد نیاز گیاهان به خاک نمود. در غیر این صورت میزان مطلوب از محصول حاصل نخواهد شد (امید بیگی، 1384).

خصوصیات شیمیایی خاک نظیر pH نیز برای کاشت گیاهان مهم است و همواره باید مورد نظر باشد. گیاهان دارویی، معمولاً قادر به تطبیق در طیف نسبتا وسیعی از پی اچ خاک می باشند (امید بیگی، 1384).

بر اساس نوع و محل رشد و اندام گیاه، میزان نیتروژن که برای رشد مطلوب لازم است، بین دو تا پنج درصد وزن خشک گیاه خواهد بود. افزایش میزان مصرف نیتروژن نه تنها باعث تاخیر در پیری و تحریک رشد می شود، بلکه در حالتی مشخص باعث تغییر شکل ظاهری گیاه نیز می شود. به ویژه اگر فراهم بودن نیتروژن در محیط ریشه در مراحل آغازین رشد زیاد باشد، طویل شدن بخش های هوایی گیاه افزایش می یابد ولی از رشد طولی ریشه ها جلوگیری می شود. تغییری که از نظر به دست آوردن مواد غذایی و جذب آب در مراحل بعدی نامساعد است (خلد برین،1380). نیتروژن از مهمترین عناصر غذایی در تولید گیاهان زراعی است که مقدار آن در گیاهان بعد از کربن و هیدروژن بیش از سایر عناصر می باشد (امام و نیک نژاد، 1994). نیتروژن در رشد رویشی، کلروفیل، پروتئین گیاهی، تولید میوه و دانه دخالت دارد(زوبریسکی و زیمرمن، 1974). نیتروژن به عنوان یکی از اجزاء ضروری دیواره سلول ها، پروتئین های سیتوپلاسمی، اسیدهای هسته ای و بخش بزرگی از سایر اجزای سلول نقش اساسی را در بیوشیمی گیاه بر عهده دارد و در نتیجه، کمبود نیتروژن تأثیر عمیقی بر رشد گیاه دارد (احمد و هاکیو، 1986). بطور کلی رشد بخش های هوایی گیاه بیشتر از ریشه تحت تأثیر قرار می گیرد و گیاهانی که دچار کمبود نیتروژن هستند، زودتر گل داده و نمو رویشی کمتری دارند (سالار دینی، 1366 و سالار دینی و مجتهدی، 1376). یوهارت و آندرید (1995) بیان کردند که کمبود نیتروژن، نمو فنولوژیکی مراحل رویشی و زایشی را به تأخیر انداخته و سرعت جوانه زنی برگ، سرعت گسترش برگ و دوام سطح برگ را کاهش می دهد. در این شرایط راندمان استفاده از نور خورشید نیز کاهش می یابد. احمد و هاکیو (1986) گزارش کردند که میزان نیتروژن موجود در گیاه تأثیر قابل ملاحظه ای برآهنگ توسعه برگ و اندازه نهایی آن در همه گیاهان زراعی دارد. کمبود نیتروژن اغلب با کوچکی و ضعف عمومی بوته ها و زردی برگ ها بویژه در کناره برگهای پیر به طرف رگبرگ های اصلی همراه است. کمبود این عنصر در بسیاری از خاک های جهان به ویژه خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر از سایر عناصر غذایی می باشد (کاظمی اربط، 1373 و امام و نیک نژاد، 1994).

نیتروژن به لحاظ تحت تأثیر قرار دادن عملکرد تمام سلول های گیاهی و ساختمان آنها، اغلب اوقات عملکرد محصولات زراعی را محدود می سازد (کوچکی و همکاران، 1374). نیتروژن برای رشد بخش های هوایی گیاه ضروری است (ماگس، 1974).

نیتروژن ماده غذایی پویایی بوده و زمان مصرف آن برای موفقیت گیاه ممکن است بحرانی باشد. با در نظر گرفتن عوامل اقتصادی و محیطی می توان، با به حداقل رساندن تلفات، بازدهی نیتروژن را به حداکثر مقدار ممکن رسانید و حداکثر بازده نیتروژن زمانی خواهد بود که مقدار و زمان مصرف کود، هماهنگ با نیاز گیاه باشد (ملکوتی، 1367). جذب کافی نیتروژن بوسیله گیاه موجب افزایش پروتئین و درشتی میوه و اندازه دانه غلات و حبوبات می شود. هرچه غلظت نیتروژن در برگ ها افزایش یابد، شدت کربن گیری زیادتر می شود (حاجی زاده، 1369). زیرا نیتروژن غیر از آنکه به صورت پروتئین در گیاه وجود دارد، عنصر اصلی تشکیل دهنده کلروفیل نیز می باشد که عامل اصلی در کربن گیری است (حاجی زاده، 1369، کهزاد و کوکبی، 1367، کوچکی و همکاران، 1374، شانه چی، 1369، هاشمی تنکابنی، 1364 و ویز، 1993). مشاهدات زیادی نشان می دهد که با افزایش کاربرد نیتروژن کودی، مقدار ترکیبات آمینه حل شونده (اسیدهای آمینه آزاد، آمینها و آمیدها) به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد، ولی افزایش مقدار پروتئین تا اندازه ای محدود می شود (گوسوامی و ویلکاکس، 1969 و گرینوود و گودال، 1965). عده ای معتقدند که پروتئین ذخیره ای بافت ها ممکن است تحت تأثیر میزان نیتروژن قرار گیرند (کهزاد و کوکبی، 1367).

آزمایشات مزرعه ای در آلبرتا مرکزی، در 99-1998، در یک خاک سیلتی – لومی برای تعیین تأثیر دو تاریخ کاشت (زود هنگام و دیر هنگام) و چهار سطح کود نیتروژنی (0و 20و 40و 80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار) بر روی عملکرد (بیوماس) گل گاوزبان، محصول دانه، شاخص برداشت و محتوای روغن دانه انجام گرفت. عموماً کشت زود هنگام باعث افزایش معنی دار شاخص برداشت، محصول و وزن خشک کل به طور معنی دار بالاتری شد. سطوح کود نیروژنی تأثیر معنی داری را روی وزن خشک کل ومیزان دانه نداشت و در سال 1999، افزایش میزان مصرف کود نیتروژنی، منجر به کاهش شاخص برداشت شد. عدم پاسخ به نیتروژن ممکن است به دلیل محتوای بالای نیتروژن خاک باشد. در شرایط منطقه آزمایش، تاریخ کاشت زود هنگام توصیه شد. تحقیقات بیشتری برای مشخص نمودن تأثیر کود نیتروژن بر روی عملکرد گل گاوزبان قبل از هر گونه توصیه کودی باید انجام گیرد (هفید و بلید، 2002).

آزمایش های صحرایی بی شمار نشان داده که در بسیاری از خاک ها نیتروژن عامل محدود کننده رشد است (کرنز، 1967). آزمایش های مزرعه ای انجام شده در لهستان، نشان دادند که تقریباً همه محصولات مورد آزمایش نسبت به افزایش نیتروژن واکنش فوق العاده ای داشتند (بوگوزوسکی و همکاران، 1969). اگرچه گیاهان معمولاً به کودهای دارای نیتروژن، واکنش نشان می دهند، ولی همواره چنین نیست. واکنش به نیتروژن به طور کلی، به شرایط خاک، گونه گیاه و میزان مواد غذایی بستگی دارد (اسکارف و همکاران، 1975). خاک های آلی فقط جزء کوچکی از خاک های زراعی دنیا را تشکیل می دهند. به همین سبب در اغلب خاک ها، واکنش به نیتروژن را می توان انتظار داشت، به شرط آنکه سایر عوامل رشد محدود کننده نباشند (سیدریس و همکاران، 1950).                     

در آزمایشی به منظور بررسی اثر محلول پاشی کود نیتروژن دار، بر عملکرد گیاه دارویی بادرنجوبه آزمایشی تحت شرایط گلخانه ای انجام شد. این آزمایش با 6 سطح از کود نیتروژنی خالص به فرم اوره با مقادیر 0و 5/4 و6 و 5/7 و 9 درصد در سه تقسیط مساوی بر روی گیاه انجام شد. نتایج نشان داد که تأثیر سطوح مختلف کود بر عملکرد ماده خشک و ارتفاع گیاه در سطح یک درصد معنی دار بود (عباسی زاده، 1384).

آزمایشی به منظور تعیین رفتارهای رویشی و مقدار اسانس اسطوخودوس در واکنش به مقادیر مختلف نیترات آمونیوم انجام شد که نتایج نشان داد وزن تر، وزن خشک، وزن خشک برگ و ساقه، ارتفاع، قطر سایه گستر، قطر ساقه، تعداد ساقه ها و مقدار اسانس گیاه اسطوخودوس با مصرف نیترات آمونیوم افزایش یافت و بهترین رشد و حداکثر اسانس مربوط به تیمار 200-150 کیلوگرم در هکتار نیترات آمونیوم بود (مردانی نژاد و همکاران، 1384).

ایسلام و ایوانز (1994) اثرات مقادیر مختلف نیتروژن و خوابیدگی، در طول یک آزمایش مزرعه ای بر بذر خردل سفید را بررسی کردند. در این تحقیق، وضعیت عملکرد بذر در سطح کودی 200 کیلوگرم در مقایسه با شاهد، 16 درصد کاهش یافته بود. که این کاهش عملکرد را به خوابیدگی ساقه های خردل سفید مربوط دانستند.

در آزمایشی نیازمندی های نیتروژن بعضی از گیاهان دارویی و ادویه ای مانند بذر خشخاشPapaver somniferum) L.) ، کتان (Linum usitatissum L.)، زیره سیاه (Carum carvi L.) و خردل سفید بررسی شد که برای بدست آوردن عملکرد با کیفیت مناسب، 40 تا 80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار برای خشخاش، 70 تا 80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار برای کتان و 100 کیلوگرم در هکتار برای خردل سفید توصیه شده است (داکلر،1990). خردل هندی Brassica juncia L.)) که در 21 اکتبر،2 و 15 نوامبر کاشته شدند عملکرد دانه به ترتیب 278 و 534 و 428 کیلوگرم در هکتار تولید کردند و با افزایش مقادیر نیتروژن از 15 به 30 و 45 کیلوگرم در هکتار، عملکرد ها به ترتیب از 296 به 403 و 542 کیلوگرم در هکتار افزایش یافتند. گیاهان در فاصله 15 سانتی متر روی خطوط با فواصل ردیف کاشت 45 ،30 و 5/22 سانتی متر دارای عملکردهایی به ترتیب 460 و391 و 390 کیلوگرم بودند (دوسان و همکاران، 1988).

در آزمایش دیگری در هند، سه رقم خردل هندی در تاریخ 1و 15و 30 اکتبر، 15و 30 نوامبر کاشته شدند. کاشت دیر هنگام، عملکرد بذر، شاخص برداشت، روزهای رسیدگی و محتوای روغن بذر را کاهش، اما محتوای پروتئین را افزایش داده بود (دودهاد و همکاران، 1996).

کود شیمیایی نیتروژن به همراه تاریخ کاشت زود هنگام، باعث افزایش سطح برگ می گردد (اسکات و همکاران، 1973). نیتروژن مصرفی در پاییز علاوه بر سطح برگ، وزن خشک گیاه را نیز افزایش می دهد) مندهام و همکاران، 1981). اما این تأثیر می تواند بوسیله شرایط آب و هوایی در طی دوره رشد و نمو رویشی تحت تأثیر قرار گیرد (لیچ و همکاران، 1994).

رومینسکا (1978) نشان داد که کودهای معدنی بر افزایش عملکرد گیاهان دارویی اثردارند. پژوهش روی گیاهان دارویی در رابطه با اثر کودها بر بار دهی و اجزاء تشکیل دهنده کیفیت ترکیبات فعال در شروع قرن بیستم متمرکز شد و در طول 20 تا 30 سال گذشته افزایش بیشتری پیدا کرده است. رومینسکا و ال گامال در (1978) گزارش کردند که رشد تاتوره Datura innoxia)) با افزایش مقدار نیتروژن از 150 تا 450 میلی گرم در لیتر افزایش می یابد، ولی با مقادیر بالاتر از 600 میلی گرم در لیتر کاهش خواهد یافت. در حالی که غلظت نیتروژن در اندام های گیاهی با افزایش سطح کاربرد نیتروژن از 150 تا 600 میلی گرم در لیتر افزایش یافته است. همچنین رشد تاتوره وقتی گیاهان آمونیوم یا اوره را دریافت می کردند، در مقایسه با کاربرد نیترات زیادتر بود.

امید بیگی و نوبخت (1380)، اثر نیتروژن را بر رشد، عملکرد بذر و ترکیبات گیاه گل مریم مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که نیتروژن اثر معنی داری بر رشد (ارتفاع گیاه، تعداد کاپیتول در هر گیاه و قطر کاپیتول)، عملکرد بذر، مقدار مواد مؤثره (سیلی بین و سیلی مارین) دارد. بیشترین عملکرد بذر از تیماری به دست آمد که 200 کیلوگرم نیتروژن در هکتار را بعد از جوانه زدن بذر دریافت می کردند، اما بیشترین مقدار مواد مؤثره سیلی مارین و سیلی بین در بذرهای گیاهان شاهد دیده شد.

در آزمایشی تأثیر کود سرک نیتروژن و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد خردل سفید Sinopis alba L.) ) در سال زراعی 80- 1379 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شیراز با چهار سطح نیتروژن (0و 50 و 100و 150 کیلوگرم در هکتار) و دو تاریخ کاشت (15 مهر و 30 بهمن 1379) بررسی شد، نتایج نشان داد که نیتروژن بر تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته، ارتفاع نهایی بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد روغن و پروتئین دانه تأثیر معنی داری نداشت، اما بر عملکرد بیولوژیکی تأثیر معنی داری داشته است. حداکثر عملکرد بیولوژیکی در سطح کودی 50 کیلوگرم کود نیتروژنی و کمترین میزان عملکرد در تیمار شاهد مشاهده گردید. همچنین 50 کیلوگرم نیتروژن، بیشترین عملکرد دانه خردل سفید را ایجاد کرد. تاریخ کاشت بر تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، درصد پروتئین و درصد روغن تأثیر معنی داری نداشت، اما بر ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژِیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت، تأثیر معنی داری داشت. بیشترین عملکرد دانه مربوط به کشت پاییزه بود (آزادی چگنی،1381). در آزمایشی تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن و فسفر بر عملکرد و اجزاء عملکرد سیاهدانه (Nigella sativa L.) بررسی شد و نتایج حاکی از آن بود که نیتروژن بر قطر ساقه، تعداد شاخه گل دهنده و تعداد کپسول در بوته بصورت مثبت و بر تعداد دانه در کپسول و وزن دانه های هر کپسول بصورت منفی تأثیر معنی داری داشته ولی بین کاربرد میزان 30 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و مقادیر بالاتر نیتروژن (60 و 90 کیلوگرم در هکتار)، تفاوت معنی داری مشاهده نگردید. در عین حال نیتروژن بر عملکرد دانه، عملکرد کاه و کلش، عملکرد بیولوژیکی، تعداد روزهای تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع نهایی بوته، نسبت تبدیل گل به کپسول، وزن هزار دانه و شاخص برداشت تأثیر معنی داری بوجود نیاورد. ولی حداکثر عملکرد دانه با 5/8 درصد افزایش نسبت به تیمار عدم کاربرد نیتروژن (شاهد)، از بالاترین سطح نیتروژن (90 کیلوگرم) به دست آمد (صالحی، 1380). در آزمایشی تأثیر نیتروژن و جیبرلیک اسید بر عملکرد و ماده مؤثره سنبل الطیب ((Valerian officinalis L. بررسی شد. دو ماه پس از رشد دان نهال ها، محلول پاشی نیتروژن به صورت نیترات آمونیوم با غلظت های 0 و 150 و 300 و 450 و 600 میلی گرم در لیتر و پس از آن محلول پاشی جیبرلیک اسید در هر گلدان انجام گرفت. تیمار300 میلی گرم در لیتر نیتروژن بیشترین ارتفاع شاخه، طول ریشه، طول بساک، تعداد ساقه گل دهنده و ماده مؤثره را موجب شد و 600 میلی گرم در لیتر نیتروژن بیشترین مقدار ریشه تر، شاخه تر، تعداد برگ و کاهش ماده مؤثره را سبب شد (هرمز نژاد، 1384).

در آزمایشی تأثیر مقادیر مختلف نیترژن به شکل اوره در سه سطح (بدون نیتروژن،30 و 60 کیلوگرم درهکتار) و فسفر به فرم سوپر فسفات تریپل در چهار سطح (بدون فسفر،30، 60 و 90 کیلوگرم در هکتار) بر عملکرد و میزان اسانس دانه گیاه انیسون (Pimpinella anisum) بررسی شد. نتایج نشان داد که بین سطوح مختلف نیتروژن، فسفر و اثر متقابل نیتروژن و فسفر بر عملکرد دانه انیسون اختلاف معنی داری وجود دارد، بطوریکه حداکثر میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار 60 کیلوگرم نیتروژن و 60 کیلوگرم فسفر می باشد و بیشترین میزان عملکرد با مصرف 60 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و فسفر حاصل می شود. مصرف کودهای نیتروژنی و فسفره تأثیری بر درصد اسانس دانه نداشت (ایران نژاد و رسام، 1381).

برای بررسی تأثیر کود نیتروژنی (0و 30 و 60 و 90 کیلوگرم در هکتار) و فسفاته بر رشد، عملکرد و اجزاء عملکرد رازیانه تحقیقی صورت پذیرفت. نتایج بیانگر آن بود که مصرف کودهای نیتروژنی و فسفاته باعث تأثیر بسیار معنی دار بر عملکرد شده اند. بیشترین میزان عملکرد در سال اول در تیمار 60 کیلوگرم کود نیتروژنی و کمترین آن در تیمار شاهد مشاهده شد (طاهری و همکاران، 1385).

تأثیر مقادیر و زمان های مصرف نیتروژن بر درصد و عملکرد روغن گلرنگ در ایلام مورد آزمایش قرار گرفت. به همین منظور عامل مقدار نیتروژن در پنج سطح 0و 25و 50 و 75 و 100 و 125 و 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع اوره و عامل تقسیط در سه سطح، در سه سال زراعی (از سال 84-1381) اجرا شد. عملکرد روغن با مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و تیمار تقسیط سه مرحله ای در گروه برتر قرار گرفتند (سلیمانی و همکاران، 1384).

تحقیقی به منظور بررسی اثرات سطوح مختلف کود نیتروژنی و زمان برداشت بر روی صفات زراعی و اسانس گیاه نعناع فلفلی در شرکت باریج اسانس کاشان انجام شد. نتایج نشان دادند که ارتفاع گیاه در سطوح مختلف برداشت و کود نیتروژنی تفاوت معنی داری نشان داد. بیشترین ارتفاع گیاه متعلق به مصرف 300 کیلوگرم در هکتار اوره و زمان برداشت 30 درصد گلدهی بود (زینلی و همکاران، 1385).

به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت و کودهای آلی و شیمیایی شامل کود گاوی و کمپوست، هر یک به مقدار سی تن در هکتار و کود شیمیایی 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و 250 کیلوگرم در هکتار فسفر و تیمار بدون کود به عنوان شاهد، بر عملکرد، اجزاء عملکرد دانه و درصد روغن دانه گیاه کرچک مطالعه ای در سال زراعی 83-82 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. نتایج این بررسی نشان داد که با تأخیر در تاریخ کاشت، عملکرد دانه، درصد روغن دانه و عملکرد روغن کاهش یافت. شاخص برداشت و وزن 100 دانه تحت تأثیر هیچ یک از تیمارها اعم از تاریخ کاشت و تیمارهای کودی قرار نگرفت. بیشترین تعداد شاخه های جانبی، تعداد گل آذین های بارور، تعداد کپسول بارور در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن دانه در بوته، وزن کاه و کلش در تاریخ کاشت 17 اردیبهشت و تیمار کود شیمیایی حاصل شد. از نظر تأثیر تیمارهای مورد بررسی بر درصد روغن و عملکرد دانه و عملکرد روغن مشاهده شد که میانگین این صفات در تاریخ کاشت 18 فروردین و تیمار کود کمپوست و کود شیمیایی بیشتر بود (رضوانی مقدم و همکاران، 1383).

افزودن 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک در فصل پاییز به هنگام آماده ساختن زمین، برای همیشه بهار مفید است. در فصل بهار و پس از رویش گیاهان (بین ماههای خرداد تا تیر) 40 تا 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به زمین می افزایند. زمینهایی که همیشه بهار در آنها کشت میشود، نباید مواد آلی فراوان داشته باشند، از این رواضافه کردن کودهای حیوانی به خاک باید با دقت انجام گیرد (امید بیگی، 1384).

همیشه بهار حداکثر به 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نیاز دارد و به مقدار بالاتر جواب نمی دهد. پتاسیم و فسفر ممکن است در مقادیر کمتر از 50 کیلوگرم در هکتار مورد نیاز باشد (بلومنتال، 1998). در برخی موارد مصرف بیش از اندازه کود باعث خوابیدگی و ورس همیشه بهار می شود. نظیر سایر گیاهان زراعی، خاک فقیر باعث کاهش توان رقابت گیاه شده و مشکلات علف های هرز را زیاد می کند و افزایش حاصلخیزی با مصرف کود، خصوصاً کودهای نیتروژنی، می تواند باعث افزایش خسارت حاصل از بیماری های گیاهی شود (فرمنت و ورثی، 2002).

 

پیشنهادات

با توجه به موارد استفاده گوناگون و ارزش دارویی و استفاده آرایشی و صنعتی فراوان همیشه بهار و نیز توانایی رشد و تولید این گیاه در محدوده وسیعی از شرایط اقلیمی، کشت این گیاه درکشور ما مناسب و با موفقیت و بازدهی بالایی همراه خواهد بود، لذا پیشنهاد می گردد: 

1-  این گیاه در نقاط مختلف کشور به خصوص مناطقی که دارای اراضی کم بهره هستند کشت و عملکرد آن ارزیابی شود.

2-  با توجه به وجود مواد مؤثره گوناگون در گل ها و مقادیر مطلوب روغن در بذور، انجام آزمایشاتی جهت بهبود کیفیت و کمیت این گیاه قابل توصیه است.

3-   تأثیر عناصر ریز مغذی بر کیفیت و کمیت صفات مورد توجه در این گیاه بررسی شود.

4-  انجام تحقیقات در رابطه با عملیات پس از برداشت در مورد این گیاه (نحوه برداشت، نحوه خشک کردن، انبار کردن صحیح، جمع آوری و انبار کردن بذور، استخراج مواد مؤثره و...) لازم است.

 

فهرست منابع

آزاد بخت، م.ر. 1378. رده بندی گیاهان دارویی. نشر طبیعت.

آزادی چگنی، م.ر.1381. تأثیر کود نیتروژن و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد خردل سفید. پایان نامه کارشناسی ارشد.

اکبری نیا، ا.1384. فصلنامه پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. جلد 21. شماره 3. مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع.

آلیاری، و ف. شکاری. 1379. دانه های روغنی- زراعت و فیزیولوژی. انتشارات عمیدی تبریز.

امام.ی و م نیک نژاد.(ترجمه).1373. مقدمه ای بر فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه شیراز.

امید بیگی، ر.1374. رهیافتهای تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد اول. انتشارات فکر روز.

امید بیگی، ر. 1376. رهیافتهای تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد دوم. انتشارات طراحان نشر.

امید بیگی، ر.1378. داروهای گیاهی از گذشته تا کنون – مجله صنایع بهداشتی و آرایشی، ش 190.

امید بیگی، ر. 1379. رهیافتهای تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد اول، چاپ دوم، انتشارات طراحان نشر.

امید بیگی،ر.1382. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی )

امید بیگی،ر.1384.فصلنامه پژوهشی گیاهان معطر و دارویی ایران،جلد 21، شماره 4.

ایران نژاد، ح و رسام، ق.ع.1381.بررسی تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن و فسفر بر عملکرد و میزان اسانس دانه گیاه انیسون. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه کشاورزی گرگان.

حاجی آخوندی، ع.1381.راهنمای کاربردی گیاهان دارویی. مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.

حجازی، ا.1379.کلزا. انتشارات روزنه.

حیدری ذوله، ح. بهرامی نژاد، ص.، پاپ زن، ع. و ملکی دوبرجی، گ. 1382. تأثیر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاء عملکرد زیره سبز. خلاصه مقالات سومین همایش گیاهان دارویی.

خلد برین، ب و اسلام زاده،ط.(ترجمه). 1380.تغذیه معدنی گیاهان عالی. انتشارات دانشگاه شیراز.

دوازده امامی، س. 1382. کاربردهای گیاهان دارویی. نشر نصوح.

راشد محصل، م و عرفانیان حسینی، م.(ترجمه) 1369.خاکشناسی کشاورزی. مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.

رجحان، م.ص.1381. کتاب شفا. انتشارات خیام.

رضوانی مقدم، پ.،محمد آبادی، ع.ا. و برومند زاده، ز. 1383. اثر تاریخ کاشت و تیمارهای مختلف کودی بر عملکرد و اجزاء عملکرد و درصد روغن دانه گیاه کرچک. خلاصه مقالات سومین همایش گیاهان دارویی.

زارع زاده.ع.(ترجمه).1382.دایره المعارف گیاهان دارویی.

زمان، س. ( ترجمه ). 1382. گیاهان دارویی. انتشارات ققنوس.

زینلی، ح.، حسینی، ح. و حلاجی، ع. 1385. اثرات سطوح مختلف کود نیتروژنی و زمان برداشت در نعناع فلفلی. خلاصه مقالات سومین همایش گیاهان دارویی.

سالار دینی، ع.ا. 1366. حاصلخیزی خاک. انتشارات دانشگاه تهران.

سالار دینی،ع.ا.و مجتهدی،م.(ترجمه). 1376. اصول تغذیه گیاه. انتشارات دانشگاه تهران. جلد دوم.

شانه چی،م.م.(ترجمه)1369.تولید و مدیریت گیاهان علوفه ای. انتشارات آستان قدس رضوی. چاپ اول.

سلیمانی، ر. 1384. تأثیر مقادیر و زمانهای مصرف نیتروژن بر درصد و عملکرد روغن کاجیره در ایران. سومین همایش گیاهان دارویی.

شریعتی،ش.و پ، قاضی شهنی زاده.1376.کلزا. انتشارات اداره کل آمار و اطلاعات در امور کشاورزی.

شهیدی،ا.و ک، فروزان.1376. کلزا. انتشارات شرکت توسعه کشت دانه های روغنی.

صالحی،گ.1380.تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن و فسفر بر عملکرد و اجزاء عملکرد سیاهدانه.پایان نامه کارشناسی ارشد.

صمصام شریعت،ه.1384گزیده گیاهان دارویی.انتشارات مانی.

صمصام شریعت، ه و معطر،ف.1383.گیاهان و داروهای طبیعی.نشر روزبهان.

طاهری، ق.، جعفر نژاد، ا. و توکلی، ح. 1385. اثر سطوح مختلف کودهای نیتروژن دار و فسفر دار بر تولید بذر رازیانه. خلاصه مقالات سومین همایش گیاهان دارویی.

عزیزی،م.(ترجمه)1378. کلزا.جلد اول. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

عماد،م.1378. شناسایی گیاهان دارویی و صنعتی جنگلی و مرتعی و موارد مصرف آنها. جلد سوم. موسسه پژوهشی کاریز.

فلاحتگر،آ.1382.گیاهان دارویی. دفتر تبلیغات.

قاسمی، م.، پیغامی، ف.، سید شریفی، ر. و امیر پور، ک. 1380. بررسی و تعیین مناسبترین تاریخ کاشت بر عملکرد گیاه دارویی رازیانه در اربیل. خلاصه مقالات سومین همایش گیاهان دارویی.

قربانزاده، ا.، غلامی، ب.، فیض، غ. ملک زاده، ر. و زمانی مقدم، ا. 1385. بررسی اثرات تاریخ و تراکم کاشت بر عملکرد کمی و کیفی آویشن برگ باریک. خلاصه مقالات سومین همایش گیاهان دارویی.

کاظمی اربط،ح.ا.زراعت خصوصی. 1373. انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران.

کدوری،م.ر.1382.فصلنامه پژوهشی گیاهان دارویی و معطر ایران،جلد9،شماره4.

کوچکی،ع.(ترجمه)،1374.مبانی فیزیولوژی رشد و نمو گیاهان زراعی. انتشارات قدس رضوی. چاپ سوم.

کهزاد، م.، و ا. کوکبی.1367.اصول تغذیه گیاه ( جلد دوم ). انتشارات مرکز نشر دانشگاهی دانشگاه تهران.

کیانی،ک.1381.خواص و مضرات گیاهان دارویی. انتشارات زر قلم.

مردانی نژاد،ش.1384.فصلنامه پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع. مرکز تحقیقات گیاهان دارویی ایران.

ملکوتی،م.ج(ترجمه).1367. مصرف کود در اراضی فاریاب و دیم.انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.

مهران راد، ت.، سپهری، ع.، احمدوند، گ. و گودرزی، غ. 1386. تأثیر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر رشد و عملکرد ارقام همیشه بهار. خلاصه مقالات سومین همایش گیاهان دارویی.

میر حیدر،ح.1382.معا

همیشه بهار (بخش دوم)

استفاده دارویی

همیشه بهار به عنوان معرق، تصفیه کننده خون، پایین آورنده قند خون و ضدالتهاب پوستی مصرف سنتی دارد (امین، 1384). تنتور و عصاره گل آن به طور موضعی برای تسریع درمان زخم و کاهش تورم استفاده می شود. مصرف خوراکی تنتور و عصاره آن نیز برای پایین آوردن تب، درمان قاعدگی دردناک و درمان سرطان مؤثر می باشد. گلبرگ های خشک گیاه همیشه بهار مانند زعفران، به عنوان ادویه استفاده می شوند. همچنین گاهی این گیاه را با زعفران مخلوط کرده و به صورت تقلبی به فروش می رسانند. بوی تند گل همیشه بهار، حشره کش مؤثری است و اغلب به منظور راندن حشرات، بر روی سبزیجات پاشیده می شود (صالحی سورمقی، 1385). طبع آن سرد و خشک است. گل همیشه بهار دارای خواص قابض، قاعده آور، ضد تشنج، نیرو دهنده، مسهل صفرا، ضدعفونی کننده، مقوی، خواب آور، ادرارآور، رقیق کننده خون، ضد انگل و رفع استفراغ می باشد. در موارد کم خونی، اختلالات کبدی، گریپ، اوریون، آبله مرغان، سرخک، اولسر معده، یرقان، مبتلایان به امراض عصبی، رفع جوش های غرور جوانی، بیماری های جلدی، زخم ها و جراحات سرمازدگی اثرات مفید دارد. در استعمال خارجی به صورت تیزان یا تنتور، یک قاشق غذاخوری در یک فنجان روی زخمها مالیده می شود. به صورت کمپرس برای رگهای واریسی و از دم کرده آن محلول چشمی برای چشمهای متورم و ملتهب استفاده می شود. دم کرده 30 گرم گل همیشه بهار در آب به شکل تیزان برای پایین آورن کلسترول خون، کم کردن فشار خون به دلیل اتساع عروق سطحی، رفع التهاب و زخم معده و ناراحتی های دستگاه گوارش مؤثر می باشد. مهمترین خاصیت گل همیشه بهار جلوگیری از تجزیه خون سرطانی و اعضاء سرطانی که قابل جراحی نباشند است. دم کرده آن همچنین برای رفع اختلالات کبدی مفید بوده، اثر قاطعی روی کبد و ترشحات صفراوی دارد. لوسیون حاصل از گلبرگهای همیشه بهار پوست تاول زده را ترمیم و تقویت می کند. در مصارف خارجی برای رفع سوختگیها، ضرب دیدگی، بریدگی ها و دانه های جلدی، کورک، زگیل، سرمازدگی و اگزما و اختلالات عصبی صورت از این گیاه پمادی می سازند. لوسیون و پماد آن در رفع چین و چروک پوست صورت مؤثر است. برای درمان بیماریهای سردرد، قرمزی چشم و تب هم استفاده می شود (فلاحتگر،1381). امروزه این گیاه در داروهای هومیوپاتیک ثبت شده کاربرد دارد (حاجی آخوندی،1381). نوع پرپر و پرتقالی آن از نظر دارویی ارجحیت دارد، چرا که حاوی مقدار زیادی مواد مؤثره است. در صنعت تولید لوازم آرایشی در بسیاری از موارد از این گیاه برای نرم کردن پوست و مصارف موضعی استفاده می کنند. از رنگ نارنجی تند این گیاه برای بهبود بخشیدن حالت ظاهری دیگر مواد دارویی استفاده می شود (زمان، 1382). همیشه بهار از دارو های بسیار مؤثر در موارد خونروی شدید از بواسیر (استوارت) بوده، برای جلوگیری از خونریزی از لثه مفید می باشد. همیشه بهار قابض است و برای تنگ کردن عروق و سریعاً بند آوردن خون بسیار مؤثر است. تنتور گل همیشه بهار را برای التیام زخمها مانند مرهم روی زخم می گذارند، مانع التهاب و چرکین شدن آن می شود. خوردن شیره تازه برگ گیاه به مقدار 2-1 قاشق متوسط برای رفع قی و التیام زخمهای داخلی مفید است. خوردن پخته یا سوپ گل همیشه بهار، دارویی معمول بوده، بطوری که آمریکایی ها این گیاه را Pot herb می گویند. در فرانسه مرسوم است برای کاهش تب و عرق کردن به عنوان آرام بخش مؤثر از دم کرده آن استفاده می کنند (میرحیدر، 1382). گل های رنگارنگ همیشه بهار موجب شادابی و نشاط انسان می گردند. بعضی از ترکیبات آن مانند رزین ها خاصیت ضد قارچی، ضد باکتری و ضد ویروس دارند. علاوه بر این، گیاه برای درمان تاولهای پای اطفال گهواره ای و تسکین سوزش نوک پستان که از شیر دادن به کودک زخم شده است، بسیار مفید است (زارع زاده، 1382). همیشه بهار به صورت کرم برای رفع هر مشکلی که به التهاب ناشی از خشکی پوست مربوط می شود به کار می رود (حاجی آخوندی، 1381). همیشه بهار دارای اثر خواب آور، ضد تشنج، دفع انگل، رقیق کننده خون، مقوی اعصاب معده، کیسه صفرا و نیروی جنسی می باشد(کیانی، 1381). یک فرآورده تولید شده از عصاره گل همیشه بهار، با غلظت 5 درصد به همراه آدانتوئین به طور چشمگیر در تحریک تولید پوست در جراحی ها مؤثر بوده است. از طرفی پژوهشگران دریافته اند که پماد همیشه بهار، متابولیسم تولید گلیکوپروتئین، نوکلئو پروتئین و کلاژن را در محل مورد نظر زیاد می کند. مصرف خوراکی عصاره گل همیشه بهار، دارای خاصیت ضد باکتری، ضد ویروس، ضد اسپاسم، ضد گاستریت، ضد اسپاسمهای روده ای - معده ای و تحریک ایمنی بدن است. عصاره آبی گل همیشه بهار، بر روی استافیلوکوک اورئوس، تأثیر خوبی دارد و دارای خاصیت مقوی رحم می باشد. آزمایش های کاربرد عصاره همیشه بهار، در حیوانات آزمایشگاهی، کاهش چربی خون، اثرات ضد تومور و ضد سایتوتوکسیک را نشان داده است. از همیشه بهار در طب عوام، به عنوان ضد اسپاسم، ضد کرم و ادرار آور استفاده به عمل می آورند (صالحی سورمقی، 1385). به طور سنتی همیشه بهار برای کاهش آماس و التهاب استفاده می شده است و نیز برای درمان و شفای زخم و به عنوان یک گند زدا و ضد عفونی کننده به کار می رود. در مصرف داخلی برای درمان زخمهای درونی و آماس و التهاب مفید است. چای استریل آن برای درمان ورم ملتحمه به کار می رود (کتی، 1999).

 

اثرات آلرژی زا و تأثیرات جانبی

کرم کالندولا و مواد حاصل از همیشه بهار، هیچ گونه تأثیر جانبی آلرژی زا را نشان نداده اند. اگرچه در تحقیقاتی، اثبات شده است که مصرف مقادیر زیاد کالندولا، مانند یک مسکن عمل کرده و فشار خون را پایین می آورد. به این دلیل مصرف همیشه بهار همراه با داروهای مسکن یا کاهنده فشار خون توصیه نمی شود (پاتریک و کومار،2005). مصرف این گیاه ممکن است به طور بسیار نادر ایجاد حساسیت نماید (صالحی سورمقی، 1385). به طور خوراکی در زنان حامله و شیرده بهتر است مصرف نشود، ولی مصرف موضعی محصولات همیشه بهار در این شرایط بلامانع است. (صالحی سورمقی، 1385). 13 نوع ساپونین از همیشه بهار و دو گیاه دیگر جدا سازی شده و تعیین شده اند. فعالیتهای جهش زایی و ضد جهش زایی این محصولات با استفاده از یک روش تلقیح مایع اصلاح شده ارزیابی سالمونل و میکروزومی مورد تحقیق قرار گرفته و هیچ کدام از ساپونین ها تأثیر سمی و جهش زایی را در مقادیر آزمایشی نشان ندادند (الیاس، 1990). تأثیرات جانبی زیادی در استفاده از همیشه بهار گزارش نشده است. برخی ممکن است با مصرف آن احساس خارش پوست پیدا کنند و باید برای اطمینان از حساسیت زایی مورد تحقیق قرار گیرند. در حال حاضر برهمکنش شناخته شده ای از همیشه بهار و داروهای دیگر شناخته نشده است (ادوارد و همکاران، 1999). در صورت آلرژی به امبروسیا (Ambrosia) از این گیاه استفاده نشود، زیرا این دو گیاه از یک خانواده می باشند. تماس متناوب و بیش از حد آن با پوست می تواند سبب افزایش حساسیت شود. این گیاه نباید با همیشه بهار فرانسوی و همیشه بهار آمریکایی اشتباه گرفته شود، زیرا این گیاهان در دفع حشرات استفاد ه می شوند، اما ارزش دارویی ندارند (پاتریک، 2005). تمام محصولات گیاهی پتانسیل آلودگی با دیگر محصولات گیاهی را مانند علف کشها، آفت کشها، فلزات سنگین و داروهای گیاهی دارا هستند. علاوه بر این، واکنشهای آلرژیک می تواند برای هر محصول طبیعی در افراد حساس مشاهده شود. واکنشهای آلرژیک به همیشه بهار ممکن اما کمیاب است. چنین واکنشهایی برای تمامی افراد خانواده کاسنی ممکن است (ادوارد و همکاران، 1999). آزمایشهای انجام شده در حیوانات افزایش زمان خواب را در حیواناتی که به آنها همیشه بهار و داروهای مسکن داده شده بود گزارش داده اند، بنابراین برخی گیاه شناسان در استفاده درونی از همیشه بهار توسط بیمارانی که مسکن مصرف می کنند تذکر داده اند. تحقیقی در زمینه ارزیابی این برهمکنش های پتانسیل در انسان انجام نگرفته است (خوزه، 2005). 

 

 استفاده خوراکی

قسمت مورد استفاده، گل های لوله ای و زبانه ای بدون برگه های گریبان یا کلیه سرشاخه های گلدار و به ندرت تمام گیاه گلدار می باشد. گاهی برگهای کاپیتول های آن را هنگامی که کاملاً باز شده اند گرد می آورند و در سایه در حرارتی کمتر از 35 درجه سانتی گراد خشک می کنند (فلاحتگر، 1381). گل ها و یا گلبرگ ها بیشترین استفاده را دارند که به طور تازه یا خشک استفاده می شوند، اما در برخی موارد از برگهای آن نیز استفاده می شود (ادوارد و همکاران، 1999).

 

 استفاده های دیگر

مواد رنگی استخراج شده از گل همیشه بهار در رنگ کردن مواد غذایی و همچنین در رنگ کردن بعضی از انواع چربیها استفاده می شود (امید بیگی، 1384). از اسانس همیشه بهار در عطر سازی، و از رنگ زرد آن (کاروتنوئیدها) در صنایع آرایشی به عنوان رنگ کننده، استفاده صنعتی به عمل می آید (صالحی سورمقی، 1385). در صنایع آرایشی، از گل های این گیاه برای شستشوی موها و خارج نمودن هایلایت و در حمام گیاهی به منظور لطافت پوست و نیز به صورت کمپرس برای لکه های پوستی استفاده می گردد. همراه با بابونه و سنفیتون برای ایجاد لطافت و تیمار انواع پوستها استفاده می گردد. برای استحمام و یا تیمار صورت و محلولهای صورت مفید می باشد (بلومنتال، 1998). از روغن همیشه بهار محصولات زیادی تولید می شود که در نقاشی و تولید روغن تانگ به کار می رود (بامورتی، 2006).

 

 اثر عوامل خاکی بر همیشه بهار

اگرچه این گیاه در خاک های فقیر از نظر مواد غذایی نیز گل های زیبایی تولید می کند، ولی در این شرایط حداقل ماده مؤثره را دارا خواهد بود. بافت خاک هایی که در آنها همیشه بهار کشت می شود، باید طوری باشد که عمل تهویه به آسانی انجام گیرد (خاکهای سنگین رسی مناسب نیست). سطح زمین باید کاملاً صاف باشد، زیرا پستی و بلندی سبب آب ایستایی می شود که برای رویش گیاه خطر ناک است. Ph خاک برای همیشه بهار، بین 5/4 تا 2/8 مناسب است (امید بیگی،1376). خاک سبک، به خوبی قابل گرم شدن و مرطوب برای این گیاه مطلوب است (دوک، 1982). همیشه بهار یک خاک غنی و دارای زهکشی مطلوب را دوست دارد، اما در مقابل خاک های متوسط تا نسبتاً فقیر مقاومت خوبی دارد. بهبود کیفیت خاک می تواند سبب تولید گیاهان سالم تر و گل های بهتر شود، بنابراین می توان مقادیر زیادی کمپوست به خاک اضافه نمود. در دوره های خشک می توان هفته ای یک یا دو بار به این گیاه آب داد. برای مبارزه با علف های هرز می توان در اطراف این گیاه از مالچ استفاده نمود (کتی، 1999). جهت بررسی تأثیر شرایط استرس شوری بلند مدت بر برخی از خصوصیات فیزیولوژیک همیشه بهار، غلظت های 0و 50 و 100 mM ، NaCl مورد تحقیق قرار گرفتند. شوری بر روی اغلب خصوصیات مورد نظر تأثیر گذاشت. شوری زیاد باعث کاهش خصوصیات رشدی، پراکسیداسیون چربی و تجمع پراکسید هیدروژن شد. در استرس شدید شوری، کاهش در کل گلوتاتیون و افزایش در کل اسکوربات (ASA+AHA) مشاهده شد، که این موارد با افزایش گلوتاتیون رداکتاز همراه بود و فعالیت اسکوربات پراکسیداز در برگها مشاهده شد.به علاوه، شوری باعث کاهش میزان سوپر اکسید دیسموتاز و فعالیت کمتر پرکسیداز شد (آمیکو و خاوری نژاد، 2004).

 

 نیازهای غذایی و توصیه های کودی

نیاز به استفاده از کودها بستگی به وضعیت خاک از لحاظ عناصر غذایی و نیز تاریخچه گیاهان قبلی کشت شده در مزرعه دارد. آزمایش هایی که پاسخ همیشه بهار را به مقادیر مختلف نیتروژن مقایسه می کنند، پیشنهاد دادند که بیوماس گیاهی به تمام مقادیر نیتروژن پاسخ می دهد، اما نکته مهم اینجاست که این پاسخ لزوما در جهت افزایش تولید بذر نیست. با توجه به اینکه جذب عناصر غذایی در بذر زیاد نیست استفاده اندک از کودهای غیر آلی یا آلی کافی است (شالز، 1998).

 

 اثر نیتروژن

یکی از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه نیتروژن است. اغلب ترکیبات آلی در گیاهان حاوی نیتروژن هستند که از میان آنها اسیدهای آمینه، اسیدهای نوکلئیک، بیشتر آنزیم ها و ترکیبات انتقال انرژی مثل آدنوزین دی فسفات و آدنوزین تری فسفات را می توان نام برد. اگر گیاه برای تولید این مواد نیتروژن در دسترس نداشته باشد، نمی تواند به زندگی ادامه دهد. نیتروژن در گیاهان به صورت نیترات یا آمونیوم جذب می شود. در گیاه، نیترات نیز به آمونیوم تبدیل شده و با ترکیبات کربنی درون گیاه ادغام شده و گلوتامیک اسید را می سازد که آن هم به نوبه خود به بیست اسید آمینه مختلف تبدیل می شود که از آنها پروتئینها ساخته می شوند. وقتی کمبود نیتروژن وجود داشته باشد، کربوهیدرات در سلولهای گیاهای ساخته و انباشته شده و باعث ضخیم تر شدن دیواره ها می شود. زمانی که نیتروژن به اندازه کافی باشد و شرایط برای رشد مناسب باشد، با کربوهیدرات های درون گیاه ترکیب شده و پروتئین ساخته می شود و به این ترتیب کربوهیدرات کمتری در اندام های رویشی انباشته می شود و در نتیجه پروتوپلاست بیشتری ساخته می شود و گیاه آبدارتر می شود که این مسأله برای گیاهانی نظیر غلات اثر سوء داشته و ممکن است باعث ورس آنها شود. همچنین گیاهان آبدار حساسیت بیشتری به آفات و بیماری ها دارند (تیسدل و نلسون، 1370، سالار دینی، 1362، تامپسون، 1982). نیتروژن زیاد برای همیشه بهار مناسب نیست، زیرا سبب تحریک رشد رویشی و کاهش رشد زایشی آن و در نتیجه کاهش تعداد گل ها می شود (امید بیگی، 1376).

 

تاریخ و فواصل کاشت

تاریخ کاشت با توجه به وجود پدیده های اقلیمی مانند تغییرات دما، رطوبت و.... در هر منطقه متفاوت بوده، برای حصول حداکثر عملکرد، بهترین تاریخ کاشت باید مورد توجه قرار گیرد. اواخر زمستان (نیمه دوم اسفند)، زمان مناسبی برای کاشت همیشه بهار است. بذر ها در ردیف هایی به فاصله 40 تا 50 سانتیمتر کشت می شوند. عمق بذر همیشه بهار در موقع کشت، باید 2 تا 3 سانتی متر باشد (امید بیگی، 1374). 

 

 زمان برداشت محصول

برداشت این گیاه معمولاً از اوایل خرداد تا شهریور ادامه دارد، ولی بهترین زمان برداشت در مرداد ماه می باشد (صمصام شریعت، 1382).

 

 نیازهای اکولوژیک

از آنجا که منشأ این گیاه نواحی گرم مدیترانه است، در طول رشد به گرما و همچنین تابش نور نیاز دارد. همیشه بهار به خوبی قادر است خشکی را تحمل کند. بذر ها در دمای 8 تا 10 درجه سانتی گراد پس از 4 تا 5 روز جوانه می زنند. کشت این گیاه در مناطقی که میانگین درجه حرارت در ماه خرداد 17 تا 18 درجه سانتی گراد و در ماههای تیر و مرداد حدود 20 درجه سانتی گراد باشد، موفقیت آمیز خواهد بود. همیشه بهار درجه حرارت های پایین را به خوبی تحمل می کند. حتی برای مدت محدودی قادر به تحمل درجه حرارتهای زیر صفر است (امید بیگی، 1382). دوره رویشی این گیاه طولانی (بین 200 تا 210 روز) است. چنانچه هوا در فصل پاییز خیلی سرد شود و درجه حرارت به زیر صفر برسد، گیاه قادر به ادامه رویش نخواهد بود.

بذرها 5 تا 6 سال قوه رویشی مناسبی دارند. همیشه بهار رشد و نمو سریعی دارد، به طوری که 40 تا 50 روز پس از سبز شدن بذر، گیاهان به گل می نشینند. اگر گل ها بلافاصله پس از باز شدن چیده شوند، جوانه های زایشی جدید به وجود می آورند. در ایران اولین گل ها اواخر بهار (اوایل خرداد) ظاهر می شوند و تا اواخر پاییز، قبل از بروز سرما همچنان روی گیاه مشاهده می شوند (امید بیگی، 1384). زمان گل دادن آن خرداد تا شهریور ماه است (فلاحتگر،1381). این گیاه می تواند در جنوب انگلیس به صورت دو ساله کشت شود، به این دلیل تصور می شود که به زمستان مقاوم است (ادوارد و همکاران، 1999). همیشه بهار با آب و هوای اروپایی سازگاری دارد، اگر چه به نظر می رسد بومی مدیترانه می باشد. در حال حاضر در مزارع میزان بذری معادل 1000 تا 1500 کیلوگرم در هکتار از این گیاه حاصل می شود، اما با بهبود سیستم های تولید و انتخاب واریته های مناسب این میزان می تواند به دو برابر برسد. به همین دلیل همیشه بهار برای کشاورزان اروپایی و در تولید گیاهان روغنی بسیار جذاب است (کتی، 1999).

 

1 تناوب کاشت

پس از برداشت همیشه بهار، می توان هر نوع گیاهی را کشت نمود. همیشه بهار را نباید با فاصله زمانی کمتر از دو سال در همان زمین کاشت (امید بیگی، 1376).

 

 آماده سازی خاک

در فصل پاییز زمین را شخم عمقی زده، پس از افزودن کودهای شیمیایی مورد نیاز، آنها را با دیسک به عمق 15 تا 20 سانتیمتری زمین فرو می کنند و اواخر زمستان زمین را تسطیح می نمایند. عمل تسطیح باید به خوبی صورت گیرد، به طوری که زمین فاقد هر گونه پستی وبلندی باشد تا سبب آب ایستایی (غرقابی) نشود (امید بیگی، 1384). آماده سازی بستر کاشت بذر تأثیر معنی داری بر عملکرد همیشه بهار دارد. بهتر است بقایای گیاهان زراعی قبلی توسط انجام شخم، قبل از زراعت دوم جهت آماده سازی بستر بذر با خاک مخلوط شود. اگر مشکل علف های هرز وجود دارد، یا مقادیر زیاد بقایای گیاهی از گیاهان قبلی باقی مانده است، باید آنها را با استفاده از علف کشهایی مانند گلایفوزیت از بین برد. یک بستر بذر نرم اما یکنواخت برای کشت موفق همیشه بهار مورد نیاز است. این مورد با انجام شخم زود هنگام انجام پذیر است. بدین وسیله می توان به یخبندان اجازه داد که در شکستن کلوخه ها کمک کند و سپس قبل از کاشت برای شخم کم عمق از تجهیزات مربوطه استفاده نمود. در صورتی که رطوبت باقی مانده خاک زیاد باشد و یا احتمال فشردگی وجود داشته باشد عملیات زراعی باید به حداقل برسد (بلومنتال، 1998).

 

 روش کاشت

کاشت و تکثیر همیشه بهار به وسیله بذر صورت می گیرد. گیاهان را در زمان مناسب به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت می کنند. به منظور تسریع و هماهنگی در رویش بذر، آبیاری زمین پس از کاشت ضرورت دارد (امید بیگی، 1384). با آن همه فراوانی و پراکندگی که این گیاه در بعضی نواحی دارد، به پرورش آن غالباً به عنوان گیاه زینتی توجه می شود. تکثیر همیشه بهار در زمینهای قابل نفوذ و نسبتاً مرطوب که کود کافی، بویژه کودهای نیتروژنی و فسفر دار داشته باشند به وسیله کاشتن میوه (دانه) صورت می گیرد. برای تکثیر گیاه ابتدا دانه ها را درگلخانه که گرمای مناسبی داشته باشد، می کارند. سپس گیاه جوان حاصل را درامتداد خطوطی با فاصله 80 سانتیمتر به نحوی نشا می کنند که هر گیاه از دیگری حداقل 40 تا 45 سانتی متر فاصله داشته باشد. با استفاده از روش گلخانه، قبل از فروردین تا اوایل اردیبهشت، می توان گیاه جوان حاصل را به زمین اصلی انتقال داد. لذا با این عمل حدود یک ماه، زمان بهره برداری جلو می افتد. یعنی در واقع کاپیتولهای گیاه زودتر از موعد معین به بازار عرضه می گردند. بدون استفاده از گلخانه نیز می توان عمل تکثیر را انجام داد. به این نحو که دانه ها را در شیارهایی به عمق 3 سانتیمتر کاشته و رعایت کرد که در هر 40 سانتی متر فاصله، 2 تا 3 دانه کاشه شود. روی دانه ها را نیز باید به علت مجاور بودن با هوا که اغلب ممکن است سرد و نا مساعد باشد از یک قشر نازک خاک مناسب پوشانید. با این روش پس از اینکه دانه ها به گیاهان جوان تبدیل گردیدند، فواصل آنها را به میزان مناسب رسانده و بوته های اضافی را خارج و یا به محل دیگر که قبلا آماده شده است انتقال می دهند. پس از برداشت محصول آنها را یا به طور طبیعی در سایه و یا در اتاقهای مخصوص که هوای گرم جریان داشته باشد و یا در خشک کن با حرارت 35 تا 40 درجه سانتی گراد خشک می نمایند و پس از خشک شدن، آنها را در بسته های کنفی 20 تا 30 کیلوگرمی بسته بندی و به بازار عرضه می نمایند (صمصام شریعت، 1382).

 

 مراقبت و نگهداری

پس از رویش، زمانی که گیاهان 3 تا 5 برگی شدند، چنانچه در طول ردیفها تراکم زیادی داشته باشند، باید آنها را طوری تنک کرد که فاصله دو بوته از هم به 5 تا 8 سانتی متر برسد. چون دوره رویشی همیشه بهار طولانی است (از فروردین تا قبل از سرد شدن هوا)، باید علفهای هرز را در طول رویش گیاهان یک تا دو بار وجین کرد. برای مبارزه با علفهای هرز همچنین می توان از علف کشهای مناسب استفاده نمود. قبل از کاشت بذر می توان از علف کش ماوران (به مقدار سه کیلوگرم در هکتار) به صورت محلول پاشی استفاده نمود. در مرحله ساقه دهی نیز می توان از علف کش دوآل به مقدار سه کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. اوایل تابستان (تیر- مرداد)، چنانچه برگهای قسمتهای پایینی گیاه زرد و گل های کوچکی نیز تشکیل شدند، گیاهان را باید از فاصله 15 سانتیمتری برید. سپس همزمان با آبیاری، 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به خاک اضافه نمود. برگردان کردن خاک بین ردیفها، سبب تسریع در رشد گیاهان می شود. در این حالت گلدهی پس از 2 تا 3 هفته شروع می شود و تا قبل از بروز سرما همچنان ادامه می یابد. ممکن است گیاهان از اوایل تابستان به وسیله برخی عوامل بیماریزای قارچی نظیر سفیدک آلوده شوند. برای مبارزه با آن می توان از قارچ کشهای سولفوره استفاده کرد. قارچ لکه برگی از بیماریهایی است که همیشه بهار را تهدید می کند. در این بیماری، ابتدا لکه های سبز روشنی در سطح برگهای آلوده ظاهر می شوند، سپس این لکه ها سفید رنگ و بعد قهوه ای شده و در نهایت برگها می ریزند. برای مبارزه با آن می توان از قارچ کش زینب استفاده نمود (داک، 1982). برخی آفات در طول رویش همیشه بهار خسارتهای زیادی به بار می آورند. از آفات مهم این گیاه، می توان از شب پره برگخوار جالیز و صیفی نام برد. رعایت فاصله کشت، وجین علفهای هرز و مبارزه شیمیایی با لاروهای سن اول نقش عمده ای در مبارزه با آن دارد (امید بیگی، 1384).

این گیاه می تواند خشکی را تحمل کند، ولی برای افزایش کیفیت مواد مؤثره باید تحت آبیاری منظم و مناسب قرار گیرد. رطوبت زیاد برای همیشه بهار مضر است و خطر گسترش بیماریهای قارچی را افزایش می دهد (امید بیگی،1384).

همیشه بهارحساس به سفیدک پودری، کرم صد پا، زنگ، ویروس موزائیک خیار، نقطه برگی، پوسیدگی ساقه، بلایت برگ، حلزونها، کرمها، شته ها، ملخ ها، تریپس، سوسکهای نقطه دار و نماتودها می باشد (پاتریک، 2005). سوسک بلیستر (جوش دار) سیاه از برگها تغذیه می کند. مصرف گرد سوین می تواند این آفت را کنترل کند. شته ها عصاره گیاه را استخراج نموده می توانند سبب بروز آلودگی شدید شوند. کنترل آنها با اسپری مالاتیون، روتنون یا اسفات مقدور است. زنجره ها و جیرجیرکها را نیز می توان با استفاده از مالاتیون، سوین، اسفات، روتنون، گرد دیازینون و یا متوکسیکلر کنترل کرد (مارتین، 2005). در این گیاه بیماری بوتریتیس گزارش شده است. این بیماری در شرایط مرطوب تحریک می شود. سفیدک نیز مخصوصا در انتهای فصل در این گیاه مشاهده شده است، اگرچه، تأثیر آن بر روی محصول بذر به خوبی شناخته شده نیست. اسکلروتینیا نیز در کاشت این گیاه مشاهده شده، اسکلروتیا در بذور برداشت شده آنها دیده می شود. از وینکلوزولین (رونیلان) در طول دوره گلدهی یا ایبرودیون (روورال) در هنگام شروع ریزش برگهای گل، به ترتیب، می توان برای کنترل بوتریتیس و اسکلروتینیا استفاده نمود. در کاهش خطرات اسکلروتینیا، کنترل زراعی نیز قابل توصیه است. همیشه بهار را نباید در فاصله زمانی کمتر از شش سال در یک زمین مشابه و نیز به عنوان جزئی از تناوبهای فشرده با دیگر گیاهان حساس مانند منداب و آفتابگردان کاشت (ادوارد و همکاران، 1999).

همانند بسیاری گیاهان زراعی دیگر، همیشه بهار به طور جدی از رقابت با علف های هرز برای رطوبت، عناصر غذایی و نور خورشید، مخصوصاً در دوره پس از جوانه زنی آسیب می بیند و تأثیر می پذیرد (شالز، 1999). با کاشت در فاصله ردیف های بیشتر، حدود 50 سانتیمتر، وجین مکانیکی می تواند انجام گردد. وجین این گیاه در مرحله 2 تا 4 برگی رشد آن به دلیل وجود خطر آسیب به گیاه مناسب نیست (شالز، 1999). با کاشت در زمان مناسب و در بستر بهینه کاشت، رشد اولیه همیشه بهار سریع خواهد بود و می تواند توسعه علفهای هرز را سرکوب نماید (بلومنتال، 1998).

کنترل شیمیایی علف های هرز در بسیاری از کشورهای اروپایی به دلیل عدم وجود علف کش اختصاصی برای همیشه بهار محدود می باشد. قبل از کاشت، اسپری نمودن گلایفوزیت (به میزان 720 تا 1440 گرم در هکتار) می تواند برای کنترل علفهای هرز در حال جوانه زدن یا رفع مشکلات ناشی از علف های هرز چند ساله به کار رود. آزمایش های انجام شده در انگلیس بر روی هر دو مورد مصرف قبل و بعد از کاشت علفکش ها تحقیق نموده اند. انتخابهای بسیار محدودی برای مصرف پس از جوانه زدن علفکش ها وجود دارد. آزمایشهای انجام شده در انگلیس محدوده وسیعی از علفکش های بالقوه را ارزیابی نمودند و نتیجه گرفتند که علفکش های قبل از جوانه زنی مانند تریفلورالین، ایزوکسابن و پروپاکلور برای این گیاه زراعی بی خطر می باشند. دیگر علف کش های مورد آزمایش شامل پندیمتالین (استامپ) و متازاکلر(بوتیزان) می باشد، اما این موارد می توانند سبب ایجاد خسارت به گیاهان زراعی در برخی فصول و در مقادیر مصرف خاص شوند. نتایج مطلوبی در هلند و از مصرف آسولام (آسولاکس) به میزان 4 لیتر در هکتار برای کنترل برخی علف های هرز به دست آمده است (کتی، 1999).

 

 برداشت محصول

همیشه بهار به سرعت رشد کرده، گل ها اغلب از اواخر بهار (اوایل خرداد) باز و قابل برداشت می شوند. پس از چیدن گل ها همواره گل های جدیدی به وجود می آیند، به طوری که برداشت گل ها را می توان تا قبل از بروز سرما همچنان ادامه داد. برای تسریع در کار، بهتر است گل ها همراه با کاسبرگ برداشت شوند، آنگاه گل ها را از کاسبرگ ها جدا نمود. البته می توان گل ها و کاسبرگ ها را با هم خشک نمود. برای اینکه گلبرگ ها رنگ خود را از دست ندهند و کیفیت مطلوبی داشته باشند، گل ها را باید به سرعت خشک کرد. اگر مقدار گل ها کم باشد، می توان آنها را در سایه و در سطح زمین با ضخامت کم پخش نمود، ولی چنانچه مقدار آنها زیاد باشد، باید از خشک کنهای الکتریکی با دمای 35 تا 40 درجه سانتی گراد استفاده کرد. از آنجا که گل های خشک شده به شدت جاذب رطوبتند، باید بلافاصله پس از خشک شدن در کیسه های مناسب بسته بندی شوند (هورناک،1988). مقدار محصول گل خشک شده همراه با کاسبرگ، 1 تا 2 تن در هکتار و بدون کاسبرگ 350 تا 400 کیلوگرم در هکتار خواهد بود. نسبت گل تازه (همراه با کاسبرگ) به گل خشک، 5 به 1 و نسبت گل تازه (بدون کاسبرگ) به گل خشک، 6 به 1 می باشد (امید بیگی، 1384). گل های تازه برداشت می شوند. کل گل ها یا گلبرگ ها را با قرار دادن بر روی کاغذ و به دور از نور مستقیم بدون حرارت بسیار زیاد یا با جریان هوا خشک می کنند و در این هنگام نباید بر روی یکدیگر قرار گیرند. در صورتی که رنگ گلبرگ ها در هنگام خشک کردن برود، به این معناست که به طور مناسبی خشک نشده اند (شالز، 1999).

 

 اهداف اصلاحی و انتخاب واریته

اهداف اصلاحی این گیاه شامل بهبود صفات ظاهری مانند اندازه و رنگ گل می باشد، اگرچه برروی خصوصیات زراعی آن نیز کار شده است. در آزمایشهای انجام شده در انگلیس، بذور موجود مورد مقایسه قرار گرفته اند و تفاوت در خصوصیات گیاهی مانند تعداد روز تا گلدهی، ارتفاع گیاه، مقدار محصول، محتوی روغن و اسید کالندیک بررسی شده است. در هلند نیر یر روی این گیاه تحقیقاتی انجام شده و میزان محصول بذر 1500 تا 2500 کیلوگرم در هکتار و محتوی روغن 14 تا 20 درصد و کالندیک اسید روغن 55 تا 60 درصد به دست آمده است. خصوصیتهای گوناگون گیاه توسط انجام فعالیتهای اصلاحی بهبود یافته است و ارقام مناسبی برای استفاده های تجاری در حال حاضر موجود است (مارتین، 2005).

همیشه بهار (بخش اول)

همیشه بهار

مقدمه

از صدها قرن پیش، در روزگاران کهن و از دورانی که بشر به صورت انسان امروزی در صحنه حیات و زندگی خودنمایی داشت و برای بقاء خود مبارزه می کرد، به موازات تلاش برای تهیه غذا و پوشاک، به حفظ سلامت خود نیز می اندیشید. بنابراین اندیشه و تلاش برای تامین سلامتی و یافتن روش هایی برای سالم زیستن و رفع ناراحتی های بدنی یا نا خوشی ها که بعدا به علم طب معروف شد، مسلماً در ردیف اولین جرقه های فکر انسان بوده و تلاش برای سالم زیستن و علم طب دارای ابعادی بسیار وسیع به درازای تاریخ خلقت انسان و پهنای هزاران تحقیق و تجسس و تجربه است (میر حیدر، 1382). در ایران در دوران هخامنشی، طب گیاهی گسترش چشمگیری داشته و اضافه بر تجربیاتی که در کشور وجود داشته، از دست یافته های یونانی نیز استفاده می شده است. در دوره ساسانیان، طب سنتی در ایران گسترش فراوانی یافت و مدرسه طبی معروف جندی شاپور تأسیس شد. پس از انقراض سلسله ساسانیان، در دوران خلفای عباسی، مرکز طبی جندی شاپور به بغداد انتقال یافت و جنبشی برای ترجمه آثار طب یونان به زبان عربی شروع شد.

از اولین پزشکان معروف ایرانی محمد زکریای رازی و مولف دایره المعارف پزشکی می باشد و قریب یکصد جلد کتاب و رساله نظیر حاوی، منصوری، طب الملوکی و رساله آبله و سرخک و نظایر آن نوشته است و به ریاست مرکز طبی بغداد نیز برگزیده شد. شیخ الرئیس ابوعلی سینا در قرن پنجم هجری، کتابهای متعددی به زبانهای عربی و فارسی نوشته است. از جمله کتابهای قانون، قولنج و رساله نبض، که رساله نبض به زبان فارسی است (میر حیدر، 1382).

در روزگاران کهن، گیاهان نه تنها برای معالجه بیماریها به کار گرفته می شده اند، بلکه عنصر اصلی تهیه مواد مختلف گیاهی برای مومیایی و حفظ اجساد و جلوگیری از فساد آنها و همچنین ترکیباتی برای زیبایی و آرایش زنان و تهیه روغنهای طبی و عطرها و تریاق و ضد سم و نظایر آن بوده اند و مصارف غذایی گیاهان به عنوان ادویه خیلی محدود بوده است (میر حیدر، 1382). اواخر قرن نوزدهم، به دلیل پیشرفتهای روزافزون علوم مختلف، به ویژه علم شیمی و دارو سازی، اولین استخراج مواد خالص شیمیایی به منظور کاربردهای دارویی انجام گرفت و در راستای درمان بیماران، به نحو چشمگیری اعجاز نمود. بدین وسیله، طیف گسترده ای از داروها، در رنگها، شکلها و اندازه های مختلف توسط متخصصان داروساز پدید آمد. ساخت این داروها سبب شد تا تحقیق بر روی گیاهان دارویی، یک باره به رکود کشیده شود، زیرا پزشکان بدون آگاهی از عوارض سوء داروهای شیمیایی و با اشتیاق فراوان، آنها را به بیماران خود تجویز می کردند، تا اینکه به تدریج زمزمه هایی در مورد عینیت یافتن مسأله اثرهای جانبی داروها در جوامع علمی شنیده شد. سرانجام، محققان با استفاده از تجربیات علمی، رفته رفته به منافع و مزایای استفاده از داروهایی با مواد مؤثره طبیعی پی بردند، بنابراین نظر پژوهشگران به گیاهان دارویی جلب شد و تحقیقات گسترده ای بر روی آنها انجام پذیرفت. به طوری که قرن بیستم را قرن گیاهان دارویی نام نهاده اند. در حال حاضر، اهمیت کاشت، داشت، برداشت و فرآیندهای پس از برداشت یک گیاه دارویی به منظور افزایش مقادیر مواد مؤثره آنها تا استحصال آنها را در صنایع دارو سازی مقرون به صرفه کند، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مواد مؤثره تشکیل دهنده آنها نیز به راحتی قابل کنترل است. فراهم نمودن شرایط مساعد زیست محیطی نظیر آب و هوا، مواد و عناصر غذایی خاک، بهبود وضع خاک و مبارزه با آفات و بیماری ها در این مساحت های محدود نیز می تواند به آسانی و به موقع انجام گیرد. از این رو، گروه های تحقیقاتی صنایع نوین داروسازی بسیاری از کشورها، توجه خود را به کشت و پرورش گیاهان دارویی معطوف داشته اند (امید بیگی،1386). موطن اغلب گیاهان ادویه ای و طبی، مشرق زمین و مناطق استوایی واقع بین 25 درجه عرض شمالی و 10 درجه عرض جنوبی استوا بوده است. قاره آسیا منشأ تولید فلفل، دارچین، میخک، زنجبیل و نظایر آن و مناطق گرمسیر کشورهای آمریکایی، منشأ انواع فلفل سبز و قرمز و وانیل هستند. در حالی که مناطق مدیترانه ای و معتدل شمال آفریقا و آسیا موطن اغلب گیاهان برگی طبی و سبزیجات معطر مانند گشنیز، برگ بو، زیره، رازیانه، شنبلیله و نظایر آن است و از مناطق سردسیر آسیا و شمال اروپا جز معدودی گیاهان، مانند زیره سیاه و تره اقلام متعددی به بازار گیاهان دارویی و ادویه ای دنیا عرضه نمی شود (میرحیدر، 1382). متأسفانه ظهور طب نوین در غرب و بسط و گسترش آن در نقاط عالم، سبب شد تا دانش و مهارت استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی تحت الشعاع آموزه های جدید قرار گرفته و به کلی از برنامه های آموزش پزشکی حذف شود. اما رویکرد دوباره بشر به این روش درمانی باعث شد که امروزه بیش از 80 درصد تحقیقات در مراکز تحقیقات دارویی دنیا معطوف به استفاده از مواد گیاهی و طبیعی گردد. در حال حاضر در کشورهای غربی و آمریکا نهضت بسیار گسترده ای در زمینه استفاده از داروهای گیاهی و طبیعی شروع شده است (فلاحتگر،1382). گیاه نیز مانند هر داروی شیمیایی دیگر دارای اثرات شیمیایی خاصی است که مصرف آن همانند سایر داروهای گیاهی دارای دوز و مقدار معینی است، لذا اگر به طور سرخود و نا به جا مصرف گردد، همانند سایر داروهای شیمیایی خطرناک بوده، اثرات سوئی به دنبال خواهد داشت (فلاحتگر، 1382). در دوره جدید صنایع داروسازی، پزشکان و گروههای تحقیقاتی بسیاری از کشورها بار دیگر توجه خود را به منابع طبیعی و گیاهان داویی معطوف داشته اند، به طوری که امروزه شاهد احداث مزارع وسیع آزمایشی و تولیدی هستیم. کشت گیاهان دارویی در حال حاضر شاخه مهمی از کشاورزی و منبع اصلی استخراج و مواد اولیه ساخت داروهای موجود به شمار می رود(زمان،1382).

 

فصل اول

کلیات

 کشت گیاهان دارویی

فلات ایران به عنوان منشأ و خاستگاه بسیاری از گیاهان دارویی معرفی شده است و با توجه به نیاز صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی به گیاهان دارویی به عنوان مواد اولیه تولیدات صنایع مذکور، کشت گیاهان دارویی در کشور ما در حال گسترش بوده، در این رابطه انجام تحقیقات و مطالعات بیشتری لازم است (امید بیگی، 1379). نیاز صنعت داروسازی به مواد مؤثره گیاهان به حدی زیاد است که امکان تأمین آن از طبیعت غیر ممکن است، بنابراین بسیاری از این گیاهان باید در مزارع بزرگ کشت شوند و می باید یک سری عوامل اساسی در نظر گرفته شوند تا گیاه کیفیت و میزان مواد مؤثره خود را حفظ کند (زمان، 1382). روند رو به افزایش مصرف گیاهان دارویی، بدون توسعه روشهای مناسب کاشت و مدیریت و برنامه ریزی صحیح، پیامدهای نگران کننده ای نظیر تخریب محیط زیست را در بر خواهد داشت. اگرچه قیمت گیاهان جمع آوری شده از منشأ طبیعی و وحشی بسیار ارزانتر است، ولی برای جلوگیری از نابودی عرصه های طبیعی، عدم یکنواختی محصولات جمع آوری شده و در بعضی موارد کیفیت پایین آنها، اجرای عملیات پس از برداشت نامناسب و در نهایت ناکافی، پاسخگویی نیاز صنایع دارویی نمی باشند و به منظور رفع نیاز صنایع دارویی، باید تولید و کشت گیاهان دارویی در مزارع و همچنین فرآوری صنعتی آنها توسط متخصصان مربوط صورت گیرد. به طوری که از منابع طبیعی به عنوان الگو و مدل به منظور تولید انبوه مواد دارویی در کشت و صنعت بهره بر داری گردد. با توجه به این موضوع که هنوز انسان تمام استعدادهای دارویی طبیعت را به طور کامل نشناخته است، تأکید اصلی متخصصان، حفظ استعدادهای ناشناخته و جلوگیری از انقراض و حمایت از گونه های طبیعی است (امید بیگی، 1384). به منظور تأمین مواد اولیه گیاهی مورد نیاز صنایع داروسازی، توصیه می گردد که کشت و پرورش گیاهان دارویی به صورت جدی انجام پذیرد. در این راستا بررسی عملیات زراعی مانند زمان کاشت، نحوه تکثیر، تغذیه و مدیریت آن، تاریخ برداشت و مراقبت های پس از برداشت، در خصوص گیاهان دارویی، نقش مهمی را در افزایش محصول و کیفیت آن خواهد داشت. توجه نکردن به هر یک از موارد فوق، خسارتهای جبران ناپذیری را متوجه تولید کنندگان خواهد نمود. برای مثال، برداشت گیاهان دارویی در زمان نامناسب، نه تنها میزان محصول به دست آمده را کاهش می دهد، بلکه محصول برداشت شده از کیفیت مناسبی نیز برخوردار نخواهد بود، زیرا عملکرد اندام مورد نظر و همچنین میزان متابولیت های ثانویه یک گیاه دارویی، در مراحل مختلف رشد و نمو گیاه متفاوت است (امید بیگی، 1384). برداشت گیاهان دارویی مشکل است و انجام این کار با ماشین به سختی امکان پذیر است، زیرا جمع آوری برخی از اندام های حاوی مواد مؤثره (نظیر گلبرگها، گل ها، برگها و...) تنها با دست ممکن است. از این رو، تولید گیاهان دارویی به نیروی انسانی زیادی نیاز داشته و با جمع آوری گیاهان دارویی کار به اتمام نمی سد (بر خلاف برخی محصولات کشاورزی)، بلکه پس از برداشت محصول، اندامهای جمع آوری شده را باید تحت تأثیر عملیات مناسبی قرار داد تا به صورت قابل استفاده درآید (خشک کردن، استخراج ماده مؤثره، بسته بندی و...). در قرن حاضر تحقیقات گسترده ای بر روی گیاهان دارویی انجام پذیرفته و داروهایی با ماده مؤثره طبیعی، افق های جدیدی را برای جامعه پزشکان و داروسازان پژوهشگر گشوده است. به طوری که در حال حاضر حدود یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را داروهایی با منشأ گیاهی و طبیعی تشکیل می دهند و صنایع داروسازی جهان تلاش می کنند ساخت شیمیایی اقلام مربوط به دو سوم بقیه داروها نیز به تدریج منسوخ و به منابع گیاهی متکی گردد. از این رو، صنایع داروسازی و گروههای تحقیقاتی بسیاری از کشورها توجه خود را به کشت و تولید گیاهان دارویی معطوف داشته اند (امید بیگی،1384). با نگاهی اجمالی به فرهنگ مصرف داروهای گیاهی در ایران، میراث گرانقدر شناسایی و مصرف این گیاهان در طب غنی سنتی مشاهده می گردد. از طرفی، فلات وسیع ایران که از اقالیم و محیط های گوناگون برخوردار است و به همین دلیل فراوانی و تنوع گونه های این گیاهان در پهنه دشت ها و کوهساران ایران به بیش از 7500 گونه گیاهی (حدود دو برابر تعداد گونه های کشورهای اروپای غربی) می رسد. که بخش قابل ملاحظه ای از آنها حاوی ذخایر متابولیتی با ارزشی می باشند (امید بیگی، 1384).

از آنجا که گیاهان وحشی (بر خلاف گیاهان زراعی) در محدوده های جغرافیایی گسترده ای یافت می شوند و جمع آوری و دسترسی به آنها (به فرض بعید که امکان پذیر باشد) از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست و استفاده از رویشگاه های وحشی جوابگوی صنایع داروسازی نخواهد بود و از طرفی چنین استفاده انبوه از گیاهان در طبیعت، مسلمأ موجب نابودی آنها خواهد شد، بنابر این، باید نسبت به کشت این گیاهان در سطوح زراعی اقدام نمود (امید بیگی، 1384). تخمین زده می شود 25000 گونه گیاهی دارای خواص بارز دارویی باشند. هر چند از این میان تنها حدود یک درصد (250 گونه) تاکنون به شکل علمی مورد مطالعه متخصصین قرار گرفته و به صورت خالص شده به مصرف جوامع انسانی رسیده اند (هاندا، 1996). گیاهان دارویی جزء اولین گیاهانی بوده اند که توسط بشر جمع آوری و مورد کشت و کار قرار گرفتند. به طور مشخص از اوایل قرن نوزدهم بود که دانشمندان پی بردند که می توانند از مواد مؤثره دارویی موجود در گیاهان در صنایع داروسازی استفاده کنند. از آن پس روشهای علمی وی‍‍ژه ای برای استخراج مواد مؤثره موجود در گیاهان و نیز برای اعمال اثرات آنها بر انسان، جایگزین روشهای سنتی گردید. به بیان دقیق تر از این تاریخ به بعد بود که تحقیقات بر روی گیاهان دارویی با هدف جدا سازی مواد فعال موجود در آنها و مشخص سازی ترکیب آن و اثرات دارویی مرتبط با آنها تدریجا انجام گرفت (توموتاک، 2000).

 تعریف گیاهان دارویی

گیاهان دارویی به گستره وسیعی از گیاهان اطلاق می شود که در درمان بیماری و یا پیشگیری از بروز آن مورد استفاده قرار می گیرند. حدود این گستره با فرهنگ ملی استفاده از گیاهان دارویی، قوانین و مقررات و پیشرفتهای علمی هر کشور تعیین می شود. در طب سنتی کشورها معمولاً هر گیاهی را می توان دارویی محسوب کرد. در شعری منسوب به نظامی یک تعریف بسیار عام برای گیاهان دارویی ارائه شده است:

نروید بر زمین هرگز گیاهی       که ننوشته است بر برگش دوایی

در تعریف دیگری چنین آمده است: گیاه دارویی به گیاهی گفته می شود که دارای مواد مؤثره مشخصی است، در درمان بیماری به کار می رود و نام آن گیاه در یکی از فارماکوپه های معتبر بین المللی ذکر شده باشد (دوازده امامی، 1382).

استفاده از گیاهان دارویی

در حال حاضر، یک سوم داروهای مورد استفاده بشر را داروهای با منشأ گیاهی تشکیل می دهند و این میزان مسلماً رو به افزایش است. نگاهی گذرا به آمار ثبت شده، این موضوع را بیشتر روشن می کند:

بر اساس آمار سال 1994، فروش جهانی داروهای گیاهی بالغ بر 12/4 میلیارد دلار بوده است و در این رابطه اروپا با حجم فروش 5/6 میلیارد دلار مقام اول را دارا بوده و آسیای شرقی با 2/3 میلیارد دلار، ژاپن با 2/1 میلیارد دلار و آمریکای شمالی با 1/5 میلیارد دلار در در رتبه های بعدی قرار دارند. در بین کشورهای اروپایی، آلمان با 2/5  میلیارد دلار بیشترین سهم را داشته و پس از آلمان، فرانسه با حجم 6/1 میلیارد دلار و ایتالیا با حجم 600 میلیون دلار در رده های بعدی قرار دارند. در حال حاضر تولید و مصرف گیاهان دارویی در کشورهای صنعتی و توسعه یافته رو به افزایش است. میزان تولید گیاهان دارویی در ایران در سال 1380 معادل 5/34084 تن بوده است که در سطح زیر کشت معادل 7/81743 هکتار به دست آمده است. بیشترین مقدار تولید گیاهان دارویی مربوط به استان خراسان با تولیدی برابر 10028.8 تن بود که 29/4 درصد از تولید کل کشور را در بر داشته است. پس از خراسان، به ترتیب استانهای کرمان، همدان، گلستان، سمنان و مازندران در رده های بعدی قرار دارند (امید بیگی، 1384). از بین داروهای تولید شده در سالهای 1994-1983، 6% کاملا طبیعی، 24% مشتقات ترکیبات طبیعی و 9% دارای پایه تولیدات طبیعی بودند. در مورد آنتی بیوتیکها درصد تولیدات طبیعی بیشتر است و به 78 درصد می رسد. در مورد داروهای ضد سرطان این عدد 48 درصد و در مورد سایر داروها 13 درصد می باشد (واتاناب، 1998). در تجارت جهانی دارو، ترکیبات طبیعی حاصل از گیاهان، دارای ارزش زیادی می باشند (واتاناب، 1998).

 

 تاریخچه کشت همیشه بهار

همیشه بهار تا مدتها به عنوان گیاهی زینتی کشت می شد، تا اینکه خواص دارویی آن شناخته گردید و به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار گرفت. کشت این گیاه در اروپا از قرن هفدهم آغاز شد. گل های بدون کاسبرگ همیشه بهار، در برخی از فارماکوپه ها به عنوان دارو معرفی شده اند و برای مداوای بیماری های معدی و روده ای استفاده می شوند (استاری، 1991). این گیاه در باغ های اروپا از قرن دوازدهم کاشته می شده است. از بوی تند همیشه بهار به عنوان یک آفت کش مؤثر استفاده می گردیده و این گیاه در میان گیاهان دیگر برای دفع حشرات به کار برده می شده است (مارتین، 2005). گیاه همیشه بهار توسط مصری ها، یونانی ها، هندوها و عربها کشت می شده و نیز در باغهای اروپا کاشته شده، به صورت دارویی از قرن 12 کشت شده است. اسم این گیاه از نام لاتین Calendus، به عنوان اولین روز هر ماه، به دلیل دوره طولانی گلدهی گرفته شده است. به این دلیل که گل های این گیاه خورشید را تعقیب می کنند، نشانه ای از خورشید به حساب می آید (کتی، 1999).

 

 کشور های تولید کننده همیشه بهار

این گیاه در کشورهای آلمان، استرالیا، چک، اتریش، سوئیس، مجارستان و اخیراً در مصر و سوریه به عنوان گیاهی دارویی کشت می شود (امید بیگی،1384). در کشورهای مدیترانه ای مانند بالکان، همچنین شرق اروپا، شمال آمریکا و مقدار کمی در آلمان کشت می شود. کشورهای صادر کننده شامل مصر، لهستان و مجارستان هستند (صالحی سورمقی، 1385). کشورهای اصلی عرضه کننده شامل اسپانیا، پرتقال، الجزائر، تونس، یوگسلاوی، مجارستان، بلغارستان، سوریه و مصر هستند (صمصام شریعت، 1382).

 

خاستگاه و پراکنش همیشه بهار

همیشه بهار بومی نواحی مرکزی، شرقی و جنوبی اروپاست. گیاه همیشه بهار از قرن دوازدهم در باغهای اروپا کشت می شد و کاربرد آن در فرهنگ عامه به همان قدمت می رسد (صالحی سورمقی، 1385). اعتقاد بر این است که از مصر منشأ گرفته است، اما اکنون در تمام دنیا توزیع گسترده ای دارد. ارقام گوناگونی از این گونه وجود دارند که هر کدام از لحاظ شکل و رنگ متفاوت می باشند (شالز، 1998).

بومی اروپای مرکزی و مدیترانه می باشد. این گیاه در موقعیت های آفتابی آمریکای شمالی و اروپا به سادگی رشد می کند (ادوارد و همکاران، 1999). گل همیشه بهار بومی جنوب اروپاست و در سایر نقاط عالم نیز می روید. در مناطق غربی ایران و همچنین در هرزویل در راه بین قزوین و رشت به طور خودرو دیده می شود (میر حیدر، 1382). موطن اصلی این گیاه در حوزه دریای مدیترانه، خاورمیانه و اروپای مرکزی بوده و از آنجا به سایر نواحی دیگر انتقال یافته است. پراکندگی آن به صورتی است که امروزه به حد وفور در مراکش و نواحی مختلف آسیا می روید. در ایران مخصوصاً در نواحی غربی به طور فراوان می روید (صمصام شریعت، 1382). نوع خودروی آن در مزارع متروکه، چمنزارها، کنار راهها و گودالها می روید (صمصام شریعت، 1382). گل همیشه بهار در نواحی غربی و جنوب غربی ایران می روید و در نقاط دیگر پرورش داده می شود (رجحان، 1381). 

 

 رده بندی و مشخصات گیاهشناسی

گیاه همیشه بهار گیاهی است از خانواده کاسنی(Asteracea)، با نام علمی (Calendula officinalis ). گیاهی بوته ای است و اسامی دیگر آن، همیشه بهار باغی،همیشه بار، آذرگون، زبیده و قرمهان می باشد (صمصام شریعت، 1383). در فارسی به آن همیشه بهار و به هندی زر گل گویند و به انگلیسی به آن Pot marigold گفته می شود (میرحیدر، 1382). هدف از کشت این گیاه، تولید دارو و مواد مؤثره موجود در گل ها و مخصوصاً در گلبرگها می باشد (مارتین، 1999). گیاهی یکساله با ساقه ای متشکل از شاخه های زیاد که با کرک نرمی پوشیده شده است. ارتفاع آن به 45 تا 75 سانتیمتر می رسد. برگها، ساده، بیضوی و خمیده و پشت و روی برگ کرکدار است. کاپیتولهای آن بزرگ و به قطر 3 تا 5 سانتیمتر است. گل های وسط کاپیتول لوله ای است که دور تا دور آن چندین ردیف، گل زبانه ای قرار گرفته، گل هایش زرد مایل به نارنجی است (فلاحتگر، 1381). ریشه این گیاه مخروطی شکل است و به طور مستقیم در خاک فرو می رود. از قسمت تحتانی ساقه، شاخه های فراوان و کوتاهی منشعب می شوند. برگها بلند، باریک، کم و بیش کرکدار و فاقد دندانه بوده، به طور متناوب روی شاخه قرار گرفته اند. رنگ آنها سبز روشن است. گلچه های زبانه ای روی محور های دایره ای متحد المرکز که تعداد آنها 4 تا 8 یا بیشتر است، قرار می گیرند. رنگ گل ها زرد یا نارنجی است. میوه فندقه، قهوه ای رنگ و سطح آن ناصاف است. وزن هزار دانه، 8 تا 12 گرم است (امید بیگی،1384). در صورتیکه فضای کافی داشته باشد، سرعت رشد نسبتاً سریعی دارد. ساقه ها زاویه دار بوده و با موهای کوچکی پوشیده شده اند. برگهای پایین گیاه پارویی و پهن و برگهای بالاتر کوچکتر می باشند (مارتین، 2005). گل ها اکثراً صبح ها باز و عصرها بسته می شوند (صالحی سورمقی، 1385). گل های آن به شکل طبق منفرد در انتهای شاخه گل دهنده ظاهر می شوند. تکثیر آن از طریق کاشت بذر در بهار انجام می شود (میرحیدر، 1382).

شکل یک: قسمتهای مختلف گیاه همیشه بهار

 مواد مؤثره

گل همیشه بهار حاوی مقادیر کم اسانس روغنی فرار، ساپونین، رزین، ماده ای تلخ، اسیدهای آلی، ماده ای به نام کالندولین، صمغ، مواد لعابی، آلبومین و یک ماده رنگی در گلبرگهای خشک و اینولین (در ریشه)، اسید سالیسیلیک، اسید لوریک، اسید پالمیتیک و کلسترول می باشد (فلاحتگر، 1381). گل ها حاوی 2. تا 4. درصد اسانس بوده که اجزاء مهم آن، شامل منتون، ایزومنتون، گاما ترپینن، آلفامورولن و کاریوفیلن می باشند. ترکیبات دیگر همیشه بهار شامل گلوکوزیدهای اولئانولیک اسید، موسیلاژ، توکوفرول، کاروتنوئیدها، تری ترپنوئیدها، فلاونوئیدهای گلوکوزیدی، کاروتنها، گزانتوفیلها، تاننها، پلی ساکاریدها، و الکلهای تری ترپنی از جمله آلفا و بتا آمیرین، تاراگزاسترول و کالندولادیول هستند (صالحی سورمقی، 1385). در گیاه همیشه بهار وجود سالسیلیک اسید، یک ماده تلخ به نام کالندولین، اسانس، چند ساپونین و کاروتن مشخص شده است. شکوفه های تازه کاملاً باز شده آن، سانس روغنی فرار دارند که شامل مواد آزولئوژنیک سسکی ترپن می باشد. در گل های آن یک ماده بی شکل، عامل تلخ به نام کالندولین، یک ماده بی طعم شبیه باسورین و کمی اسانس وجود دارد و به علاوه اولانولیک اسید، یک ماده صمغی، یک استرول، کلسترول، اسیدهای لوریک، اسید پالمیتیک،اسید استئاریک، اسید پنتا دیلیک، اسید میرسیک، مواد فارادیول و ارفیدیول دارا می باشد و ریشه آن محتوی ایندولین می باشد. ماده فعال گیاه همیشه بهار، ساپونین است (میرحیدر، 1382). بسیاری از محصولات دارویی تهیه شده از این گیاه، توسط عصاره گیری اتانولی گل های تازه و قسمتهای هوایی تولید می شود. ترکیبات موجود در گل های همیشه بهار شامل فلاونوئیدها، مانند فلاونول و فلاونول گلایکوزیت، شامل ایزوکورسیترین، نارسیسین، نئولیس پروسید و روتین، روغن فرار (2. باسکویی ترپن) به عنوان اجزاء اصلی و نیز محتوی منتول، ایزومنتول، کاریوفیلن، تریپنوئیدها مانند ساپونین ها، اولئانولیک اسید به عنوان یک آگلیکن و مواد دیگری مانند استرول ها موجود به صورت الکلهای آزاد، استرها و گلیکوسیدها، کومارینهایی مانند اسکوپولتین، آمبلی فرون و آئسکولتین، کاروتنوئیدها و پلی ساکاریدها می باشد (ادوارد و همکاران، 1999). مهمترین مواد مؤثره این گیاه را فلاونوئید های محلول در آب (4/.تا 1/. درصد وزن گل خشک) تشکیل می دهند. از مواد دیگر می توان از کارتنوئیدها (3./. درصد وزن خشک گل)، که در آب و چربی محلولند، اسانس(2/. تا 1/. درصد وزن خشک گل)، مواد موسیلاژی محلول در آب و ویتامین ای نام برد. تحقیقات اخیر نشان داده که بذر های همیشه بهار حاوی روغن می باشد. چنانچه این روغن تحت فشار سرد استخراج گردد، تأثیر ضد تورم خواهد داشت (امید بیگی، 1384). گل همیشه بهار حاوی رزین، ماده ای تلخ، اسیدهای آلی، صمغ، مواد لعابی، آلبومین و یک ماده رنگی (در گلبرگهای خشک)، اینولین (در ریشه) و کلسترول می باشد (فلاحتگر، 1382). ترکیبات کاروتنوئیدی گیاه همیشه بهار مدت زیادی نیست که مورد تحقیق قرار گرفته است، کاروتنوئیدها به عنوان پیش ماده تولید ویتامین A و رتینوئیدها در زندگی انسانها و حیوانات نقش عمده ای دارند. به علاوه، این ترکیبات به عنوان آنتی اکسیدان، بالا برنده ایمنی، بازدارنده جهش، پیش سازهای رنگدانه در پستانداران و تشکیل دهنده غیر فتوشیمیایی شناخته می شوند (باکو و دلی، 2002). روغن همیشه بهار برخی مواقع با محصولات دیگر حاصل از این گیاه اشتباه گرفته می شود. اگرچه روغن همیشه بهار به عنوان یک روغن دم کردنی یا خیساندنی شناخته می شود که مواد گیاهی برای تولید آن در روغن جوشانده شده و سپس مواد گیاهی خارج شده و روغن دارای برخی مواد گیاهی بر جای می ماند. روغن ماساژ همیشه بهار تأثیرات نرم کنندگی و معالج زیادی دارد که از آن گزینه مناسبی در تولید کرمهای ترکیبی می سازد. این روغن برای کمک به بهبودی پوستهای خشن، ملتهب و خارش دار و بهبود اگزما و خارشهای پوستی مفید است و نیز در درمان رگهای واریسی و عنکبوتی مفید می باشد (سولوم و هرب، 2007). چنانچه این روغن تحت فشار سرد استخراج گردد، تأثیر ضد تورم خواهد داشت (دوک، 1982). یکی از محققان اظهار می دارد که گل های همیشه بهار همچنین دارای کلسترول، استرول و استر اسید لانوریک می باشند (فولدسی، 1982). در برخی کشورها مانند نیوزیلند توجهات خاصی به کشت همیشه بهار و استفاده از دانه آن مبذول داشته شده است. زیرا بذور این گیاه محتوی 5 تا 20 درصد روغن می باشند (آنجلین و همکاران،1997، کرومک و اسمیت، 1998)                          که این روغن تا 60 درصد کالندیک اسید داراست (آنجلین و همکاران، 1997، کرومک و اسمیت، 1998). این روغن بذر محتوی مشابه با روغن چرب (تانگ) دارد. همچنین می توان از آن در نقاشی، ایجاد پوشش و صنایع آرایشی استفاده نمود (مارتین، 1999). گیاه همیشه بهار سالهاست به عنوان یک گیاه زینتی باغی کشت می شود و مصارف زیادی دارد. روغن های ضروری و رنگدانه هایی که از گل ها استخراج می شوند، پس از فرآوری در محصولات دارویی متفاوت به فروش می رسند. ساختار شیمیایی کالندیک اسید موجود در روغن بذر، آن را برای استفاده در تولید محصولات صنعتی مناسب ساخته است (کتی، 1999).

از مزاج تا سوء مزاج (3) سوء مزاجهای رحمی، آمنوره، نازایی

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم

 

درمان سوءمزاجهای رحمی به عنوان یکی از علل احتباس طمث (آمنوره) و عُقر (نازایی) از دیدگاه طب سنّتی ایران

ارائه شده در سمینار درمان بر اساس طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، تیرماه سال 91

 

محمد احمدی، کارشناسی ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی قزوین

مبحث مزاج در پزشکی ایرانی، موضوعی کلیدی است و به نوعی زیربنای سایر مباحث میباشد. دراین میان هرکدام از اعضای بدن بر طبق تعریف کتب پزشکی ایرانی، دارای مزاجی خاص هستند و بدین ترتیب تعادل بدن را حفظ میکنند. (1)

اگر اندامهای بدن از حالت مزاجی طبیعی خود خارج شوند، اختلال در عملکرد آنها رخ میدهد که میتواند روی کل بدن اثرگذار باشد و زمینهساز بسیاری از بیماریها گردد. این خروج از حالت طبیعی مزاجی اندام را سوءمزاج آن اندام گویند و در بسیاری از بیماریها، به تعادل رساندن مزاج اندامها در اولویت درمان است. (2)

از بیماریهای شایع زنان در دهههای اخیر، «آمنوره» است که خود میتواند از اسباب ایجادکننده «نازایی» باشد. (3)

بنابر تعاریف پزشکی ایرانی، احتباس طمث یا حیض بر 3 چیز اطلاق میشود: 1) نیامدن خون قاعدگی بطور مطلق 2) اندک آمدن خون 3) زیاد شدن فاصله بین دو قاعدگی. (4)

بطور کلّی علل ایجادکننده احتباس طمث در دو دسته کلّی جای میگیرد: 1) وجود سدّه (گرفتگی و انسداد) در رحم یا عروق آن 2) بیماریهای مشارکتی سایر اعضای بدن. (5)

یکی از اسباب ایجادکننده گرفتگی و انسداد رحم، سوءمزاجهای آن است که شناخت علائم آنها و درمان براساس پزشکی ایرانی میتواند راهگشای معضلات بسیاری از بانوان در سنین باروری باشد.

بیماریهایی که تابع سوءمزاج هستند،به دو دسته ساده ومادّی تقسیم میشوند. در سوءمزاج ساده،فقط کیفیتی از کیفیات چهارگانه (گرمی،سردی،تریوخشکی) فزونی مییابد وعضو را از اعتدال خارج میکند. امّا درسوءمزاج مادّی،مادّه (یعنی اخلاط چهارگانه صفرا،دم،بلغم و سودا) ازنظرکمیّت یا کیفیت دچار تغییر میشوند و میتوانند مزاج عضوی خاص یا کل بدن را از اعتدال خارج کنند. (6)

در یکی از مطالعاتی که در ایران توسّط جعفری و همکاران (2) انجام شده است؛ علائم سوءمزاجها در پرسش نامه هایی گردآوری شده و برای افراد دارای احتباس طمث تکمیل شده است و مشاهده گردیده است که بسیاری از علائم سوءمزاجها که در کتب مرجع پزشکی ایرانی مسطور است، در افراد وجود دارد و این یافته ها مؤیّد این نظریه است که درمان سوءمزاجها میتواند راهگشای بسیاری از معضلات و بیماریهای افراد باشد.

در موضوع احتباس طمث، سه نوع سوءمزاج به عنوان اسباب پیدایش این بیماری عنوان شده است: 1- حرارت مجفّف مقبض 2- بَرد مجفّف مکثف 3- یبوست مکثف.

از طرفی در مبحث عُقر (نازایی)، هم سوءمزاجهای ساده و هم سوءمزاجهای مادّی (یعنی انصباب اخلاط) میتوانند دخیل باشند. (7)

ما در اینجا علائم و درمان سوءمزاجها را براساس کتب مرجع پزشکی ایرانی میآوریم:

1.سوءمزاج سرد رحم: در این نوع سوءمزاج، دهانه رگهایی که منی و خون را به سمت رحم میآورند، تنگ شده و لوله های رحمی دچار گرفتگی یا انسداد میشوند. اگر هم منی به رحم برسد، به خاطر سردی، قابلیّت لقاح را از دست داده و نطفه تشکیل نمیشود. پس این سوءمزاج میتواند عاملی برای بندآمدن خون حیض و نیز نازایی باشد.

علائم: رقیق بودن خون حیض(به دلیل تنگی مجاری و احتباس مواد غلیظ و خروج قسمت رقیق و آبکی)- کمرنگی خون حیض(به سبب زیاد بودن مائیّت یا قسمت آبکی)- کممویی در ناحیه عانه(چون مو از بخارات دخانی اخلاط با تأثیر حرارت ایجاد میشود. و سرما مانعی برای تولید آن است. از طرفی هم سرما باعث بسته شدن پوست و مانع خروج مو میشود.)- کاهش خون حیض(به خاطر وجود سردی در رحم و بسته شدن دهانه رگها)- فاصله طولانی بین قاعدگیها (چون خونریزی کم بوده و زمان بیشتری طول میکشد تا خون کافی جمع شده و آماده دفع شود.)- دیربندآمدن خونریزی(به علّت رقّت)- درصورتی که سردی در کل بدن اثر کرده باشد، سایر علائم غلبه سردی در رنگ چهره و ملمس و نبض و رنگ ادرار قابل مشاهده است.

درمان: اگر سوءمزاج ساده باشد و خلطی غلبه نکرده باشد، تنها استفاده از مسخّنات(گرمکنندهها) و مجفّفات (خشککنندهها) کفایت میکند که میتواند خوراکی باشد یا با اعمال یداوی (مانند بادکش گرم) این مقصود حاصل شود.

امّا اگر خلط سرد (بلغم یا سودا) غلبه کرده باشد، باید با منضج و مسهل مربوطه، بدن را تنقیه(پاکسازی) کرد. درکنار داروهای خوراکی، استفاده از فرزجههای مسخّنه (گرمکننده) رحم و نیز بخور رحم با بعضی مواد راهگشاست.

2. سوءمزاج گرم رحم: گرما در حد اعتدال موجب جذب منی و نضج و عقد(بسته شدن) آن و جذب غذا به سمت آن است؛ امّا وقتی از حد اعتدال فزونی یافت، موجب احتراق (سوخته شدن) منی میشود و یکی از علل ناباروری، همین گرمای بیش از حد رحم و تخمدانها است.

علائم: لاغری بدن و زردی رنگ صورت و لبهای خشک (به علّت تحلیل زیاد و ازبین رفتن رطوبات و استیلا یافتن خشکی)- غلظت، حرارت و سرخ مایل به سیاهی خون حیض و احساس گرمی و سوزش در زمان خروج (به علّت سوختن آن و کمی مائیّت)- پرمویی ناحیه عانه (به دلیل بالابودن حرارت)- کم آمدن خون حیض- اگر گرمی بر کل بدن غلبه کرده باشد: سایر علائم مثل ادرار پررنگ، نبض سریع، گرمی ملمس و...

درمان: تعدیل مزاج با غذاها و نوشیدنیهای خنک. درکنار آن استفاده از مرطّبات (رطوبتبخشها) برای رفع خشکی عارض شده مناسب است. اگر صفرا غلبه دارد، باید با داروها و غذاهای مناسب از بدن دفع شود و اگر دم غلبه دارد، اخراج خون با حجامت یا فصد ضروری میباشد.

3. ژ: خشکی منافی تکوین و تغذیه جنین است و استیلای آن بر رحم میتواند باعث ازبین رفتن تحرّک اسپرمها و نرسیدن آنها به تخمک شود. همچنین به علّت نرسیدن مواد لازم برای رشد، احتمال سقط نیز وجود دارد.

علائم: لاغری بدن (به خاطر غلبه خشکی در سرتاسر بدن)- خشکی دائمی ناحیه فرج- قطع قاعدگی یا خونریزی بسیار کم و وجود خون سیاه و لخته (به علّت غلبه خشکی و ازبین رفتن رطوبات).

درمان: استفاده از غذاها و نوشیدنیهای رطوبتبخش به مدّت طولانی (مانند شیر، آشهای ساده چرب، ماء-الشعیر طبّی، شربت بنفشه و نیلوفر و...) برای ترطیب کل بدن- حمّامهای مرطّب و روغنمالی ناحیه عانه و کمی بالاتر با روغنهای رطوبتبخش مثل روغن بنفشه، کدو و نیلوفر- تزریق واژینال یا شیاف مواد رطوبتبخش.

4. سوءمزاج مرطوب رحم: این نوع سوءمزاج باعث میشود که نیروی ماسکه (نگهدارنده) رحم ضعیف شده و منی در آن لیز بخورد. به همین دلیل درصورت وجود این نوع سوءمزاج، سقط در اوایل بارداری رخ خواهد داد.

علائم: خروج رطوبات و ترشّحات دائمی از رحم- سقطهای زیر 3 ماه درصورت باردار شدن (به علّت ناتوانی رحم در امساک جنین)- وجود علامات غلبه رطوبت در سایر اعضا مانند تهبّج (پف کردگی) چشمها.

درمان: ابتدا باید رطوبات اضافی را با قی یا اسهال از بدن خارج کرد. سپس از منضجات مناسب برای خشک کردن رطوبات بهره میبریم. همچنین میتوان از بخورهای خشککننده رطوبات و یا شیافها برای تسریع درمان استفاده کرد. در زمینه تدبیر غذا نیز باید از افزایشدهندههای رطوبات (مثل میوهها و لبنیّات) پرهیز کرده و از قلایا (گوشتهای بریان کرده همراه ادویه) و ادویه خشککنندهای مثل دارچین و زعفران استفاده کرد.

5. انصباب اخلاط بلغمی، سوداوی یا صفراوی به رحم: ریخته شدن این اخلاط یعنی همان سوءمزاج مادّی و مستحکم شدن آن در عضوی خاص که خروج آن نیز دشوار است.

درصورت بروز این حالات، باید به دقّت علائم سوءمزاجها بررسی شده و درمان بطور تخصّصی انجام پذیرد. دراینجا بطور مختصر به برخی از علائم غلبه اخلاط در بدن اشاره میکنیم:

- غلبه صفرا: زردی رنگ صورت، چشم و زبان- تلخی دهان و خشکی دهان و زبان- خشکی بینی- عطش شدید- سرعت نبض- کاهش اشتها و احساس تهوّع و قی زردرنگ- زردی مدفوع و ادرار- احساس فرورفتن سوزن در بدن- ترشحات واژینال زردرنگ.

- غلبه بلغم: سفیدی زائد بر رنگ بدن- سردی و سستی عضلات- زیادی و لزجبودن آب دهان- کمی عطش- ضعف هضم (احساس سنگینی شکم بعد از خوردن غذا) و آروغ ترش- زیادی و سنگینی خواب- کندی ذهن-نرمی نبض- دیدن خواب آب و برف و سفیدی- ترشحات واژینال سفیدرنگ.

- غلبه سودا: خشکی و لاغری بدن- تیرگی رنگ چهره- سیاهی و غلظت خون- سوزش دهانه معده- اشتهای کاذب (زود گرسنه و زود سیر شدن)- ادرار سیاه یا سرخ تیره- خواب دیدن اشیای سیاهرنگ و کابوس-گرفتگی عضلانی-بیخوابی-وسواس-زیادی فکر و خیال-ترشحات سیاه رنگ واژینال. (4،5،7)

برای خروج این مواد زائد از بدن، اصول خاصی وجود دارد که در کتب مسطور است.

 

منابع:

1. اسماعیل ناظم، طبیعت در پزشکی ایرانی، ویرایش محسن باغبانی، مجموعه آشنایی با روش ها و بینشهای پزشکی ایرانی(1)، انتشارات المعی، 1391.

2. جعفری فرهاد، ظفرقندی نفیسه، علیزاده فاطمه، علیزاده مهدی، کریمی مهرداد، مرادی فاطمه، بررسی فراوانی علائم مثبت سوءمزاجها از دیدگاه طب سنتی ایران در بیماران با قطع یا کاهش خونریزی رحمی، دانشور پزشکی، دانشگاه شاهد، آبان 90، سال نوزدهم، شماره 95.

3. مکبری نژاد روشنک، ظفرقندی نفیسه، ناصری محسن، دواتی علی، بیوس سودابه، تنساز مژگان، کمالی نژاد محمد، بررسی علل آناتومیک «آمنوره» از دیدگاه ابوعلی سینا و مقایسه آن با طب نوین، فصلنامه تاریخ پزشکی، سال سوم، شماره نهم، زمستان 1390.

4. سودابه بیوس، ناباروری و منع باروری در پزشکی ایرانی، انتشارات اسماعیلیان، چاپ اوّل، زمستان 1389.

5. حکیم محمداکبر ارزانی، طب اکبری، مؤسسه احیاء طب طبیعی.

6. ناصری، محسن، رضایی زاده، حسین، چوپانی، رسول، انوشیروانی، مجید، مروری بر کلیات طب سنتی ایران، مؤسسه نشر شهر، ویرایش دوم، چاپ سوم، 1390.

7. نفیس بن عوض کرمانی، شرح الأسباب و العلامات، مؤسسه احیاء طب طبیعی، چاپ اوّل، 1387.

دسیسه های استعمار در مقابل طب اسلامی

 

حدود یک و نیم سال پیش که انگلیسیها در کشور ما عینیت پیدا کرد و قدرتش شدت گرفت که بیشترین قدرت انگلیس ها در زمان قاجار بود.

در کارها و دسیسه ها خود بسیار مغرورانه و بی رحمانه پیش رفته اند و هیچ مروتی در جنگ کردن نداشتند. در قدیم اگر دو سپاه می خواستند با هم جنگ کنند بصورت جوانمردانه درگیر می شدند اول رجز خوانی بود بعد رودرو با هم می جنگیدند و هرکس که زورش بیشتر بود قاعدتا پیروز میدان نبرد می شد ولی در زمان حال اینگونه نیست، اگر کسی می خواهد با کسی بجنگد می آید شبانه در غذا و یا آب آن سم می ریزد و آن طرف را می کشد یا می آید مثل حلبچه بمب شیمیایی می ریزند. پشت این چهره های جنایت کارانه در دنیا همیشه انگلیس بوده است.

بعد از این همه راه که گفتیم انگلیس ها آمدند و یک راه دیگر را انتخاب کردند و گفتند ما باید این ها را بکشیم یک طوری بکشیم که به اسم ما تمام نشود  را ه تغذیه را انتخاب کردند.

از کثیف ترین راه وارد شدند، آمدند دست گذاشتند روی تغذیه آمدند عمر 130 ساله ایرانی ها را که عمر عادی بود و این 130 سال را عمر می کردند عین 100 سال را کاملا کار می کردند نه اینکه 50 سالش روی ویلچر باشد عمر مفید می کردند جوری که اگر نوه پول تو جیبی می خواست سراغ پدر بزرگش می رفت. می رفتند یونجه بیل می زدند. یونجه بیل زدن یعنی چه ؟ یعنی این که چون ریشه یونجه خیلی سفت است و زور زیادی می خواهد که مرد 100 ساله به راحتی این کار را می کرد ولی الان به یک جوان 24 ساله بگویید نمی تواند .آن جوری 100 سال زندگی می کردند وقتی توی خانه می آمدند یک ابهتی داشتند الان یک دختر 24 ساله جلو مادرش قد علم می کند، آخه 24 سال هم شد سن ، تازه تا 35 سالگی جسم رشد می کند و از 35 سالگی به بعد روحت رشد می کند هنوز روحت رشد نکرده، صبر کن 35 سالت بشود بعد حرف بزن اگر قرار بود همه تا 40 سالگی بمیرند که الان همه دارند می میرند دیگه پیغمبری نبود که اسلامی باشد اگر قرار بود امام (ره) در 40 سالگی فوت کنند انقلاب اسلامی وجود نداشت. صهیونیسم اینها را می داند که هر اتفاقی می خواهد بیافتد وتبلور داشته های یک فرد همه بالای 40 سال است زیر 40 سال   چیزی یاد می گیری به دیگری یاد می دهی ولی پختگی ندارد. آن کلامی که بیان می کند و از وجودش در می آید و به قلب طرف می نشیند، این حالت فقط در بالای 40 سالگی امکان دارد و این ها طوری تنظیم کردند که همه زیر 40 سال بمیرند این فاجعه است که وقتی ما به مردم می گوییم50 سال آخرش است واگر به نسل جوان بگویند 50 سال عمر می کنی می گوید خوب است، چرا ما باید قبول کنیم 50 سال را ؟ اصلا معنا نداشت که یه دختر 18 ساله با یک پسر 24 ساله ازدواج کند و بعد هم بچه دار بشوند که هنوز سر و دست بچه را تشخیص نمی دهد بعد هم به مادرش می گوید نه تو کاری نداشته باش مادر من خودم بلدم بچه ام را تربیت کنم. تو کجا بلدی بچه ات را تربیت کنی ؟ اصلا در قدیم عروس و دامادها بچه را بزرگ نمی کردند این که می گفتند چل چلی یعنی تازه به سن 40 سال که رسدیند این هادر انفوان جوانی 40 بوده یعنی اوج سلامتی ، الان 40 ساله های ما همه سرطانی هستند توی بیمارستان خوابیدند، نمی شود به صورت هایشان نگاه کرد. کسی که غذایش سالم باشد و بدنش سالم باشد نمی میرد) این تجربه 7000 سال طب است( مگر زمانی می میرد که تصادف کند یا این که پیر شود در حدی که فقط پوست و استخوان شود یعنی هر کسی را دیدند که با گوشت میگذارندش توی قبر به جز تصادفات یا خودش، خودش را کشته یا یکی مثل انگلیس با این نقشه ها او را کشته ، هیچ کس نباید با گوشت وارد قبر شود و ضمناً مرده ای که با پوست و استخوان وارد قبر شود مرگش شیرین است .

نکاتی از پیامبر (ص) در مورد بهداشت

 

 دربهداشت تن وحکمت زندگانی

رسول الله (ص) چنین فرمودند: 

 

1- پروردگار متعال هیچ دردی رابی درمان نیافریده است .مگر بیماری سام(مرگ) که درمان ندارد.

2- آنانکه اثری ازآبله بربدن دارند عمری طولانی خواهند گذرانید.این دسته رابه طول عمر بشارت دهید .

3- اساس هربیماری درد سرها ست .

4- تا درخود اشتها نیافته اید دست به طعام درازمکنید و همچنان که درخود اشتها را احساس می کنید دست از طعام بکشید.

5- معده ی آدمیزاد کانون همه دردهاست.

6- اساس هرمداوا گرم داشتن موضع درد وبیماریست .

7- نفس خود را به هرچه عادت داده اید وا بگذارید.

8- پروردگار متعال آن سفره را درست می دارد که درکنار آن دست زیاد باشد (( یعنی خورندگان در اطراف آن بیشتر باشند . )

9- در خوراک گرم برکت اندک است . برکت زیاد در خوراکهای سرد یافت می شود.

10- به هنگام غذاخوردن پای خودرا از کفش به درآورید زیرا پای شما آسوده خواهد ماند واین سنت ،سنت زیبا ئیست .

11- با زیر دستان غذا خوردن نوعی فروتنی است .بهشت به آنان که با زیردستان غذا می خوردند مشتاق است .

12- غذا خوردن دربازار (( یعنی درملاعام)) نوعی پستی است.

13- مؤمن همیشه به اشتهای اهل خانه ی خود غذا می خورد ولی منافق اهل خانه ی خود را محکوم اشتهای خویش می دارد.((یعنی تا خود به غذا میل نکند اجازه نمی دهد سفره پهن شود))

14- هنگامی که سفره چیده شده هرکس درهرجا نشسته ازآنچه دم دستش قرار دارد تناول کند ودست به آنسوی پیش نبرد.

15- تا همگان سیر نشده اند از غذا دست مکشید ،زیرا این عمل برای همسفره های شما مایه ی شرمساری خواهد بود.

16- برکت دروسط طعام قرار دارد بنابراین به وسط طعام دست دراز مکنید.

17- پس از غذا بلافاصله دندانهای خودرا خلال کنید ودهانتان را بوسیله ی مضمضه با آب بشوئید تا دندانهای ((انیاب و ثنایای)) شما آرام گیرند.

18- از خلال استفاده کنید زیرا خلال کردن نوعی نظافت است ونظافت از ایمان است وایمان با صاحب خود ((مؤمن )) دربهشت قرارخواهد داشت .

19-طعام مردم کریم دوا و طعام مردم لئیم وفرومایه درد است .

20- با هم غذا بخورید زیرا خداوند برکت را در اجتماع نهاده است .

21- ازخوردن غذاهای گوناگون بریک سفره بپرهیزید زیرا این نوع خوراک نامبارک است .

22- آنکس که گرسنه باشد اگر گرسنگی خویش را کتمان کند ((یعنی عزت نفس نشان دهد))واز عرض حاجت بپرهیزد خداوند یک سال روزی حلال در حق وی مقرر خواهد داشت.

23- آنکس که به خدا وروز رستاخیز ایمان دارد باید مهمان خویش را محترم شمارد.

24- آنکس که کمتر می خورد حساب او به روز قیامت نیز سبکتر خواهد بود.

25- درحال ایستادن از نوشیدن بپرهیزید .

26- سلامتی درده متاع تحقق می یابد ؟؟؟ شمرده خواهد شد :1-گندم 2- جو 3- زبیب( نوعی کشمش) 4- ذرت 5- پیه 6- عسل 7- پنیر 8- گردو 9- روغن 10- خرما

27- وقتی آدمیزاد جز تجارت خوار بار تجارت دیگری نداشته باشد به طغیان و معصیت خواهد افتاد .

28- آنکس که نوعی از غذا را با امیدگران شدن وگرانتر فروختن 40روز نگه دارد.هم اواز خدا بری است وهم خداوند ازوی برائت خواهد جست .

29- آنانکه طعام مردم را احتکار می کنند سرانجام به بیماری (جذام) یعنی :نفرت مردم .و افلاس دچار خواهند شد .

30- سحر خیز باشید تا برکت آسمان ها را دریابید .

31- بهترین طعام های شما نان وبهترین میوه های شما انگوراست .

32- نان رابا کارد نبرید، آنچنان که خداوند محترمش داشته ، احترامش کنید.

33- غذای خودرابا نمک آغاز کنید.

34-آنان که پیش از غذا اندکی نمک می چشند از 330 بلا درامان خواهند بود.

35- بهترین نوشیدنی هادر دنیا و آخرت آب است .

36- وقتی تشنه شدید آنچنان آب بیاشامید که گویی آب را می مکید و هرگز آنرا لا جرعه به سر مکشید .

37-آنان که به زیاد خوردن وزیاد نوشیدن عادت کرده اند مردمی سنگدل هستند.

38- بهترین خورش ها دردنیا و آخرت گوشت وانگور است ومن نه این دو خوراک را می خورم ونه حرامش می دارم.

39- تا می توانید از گوشت گوسفند استفاده کنید.

40-گوشت مایه روئیدن گوشت است .

41- آنکس که چهل روز لب به گوشت نزند خوی اش ناخوش خواهد شد.

42- آنکس که به هنگام اضطراروضرورت از مردار و گوشت خوک وخون بپرهیزد ودنیا را وداع گوید جایش در دوزخ خواهد بود .

43- آنکس که ازمیوه ی تنها تناول کند ، زیانی نخواهد دید .

44- روغنی که از عطر بنفشه معطراست ،بکاربرید ،زیرا این روغن در زمستان گرم ودرتابستان سرد است .

45- به زنان حامله شیر بنوشانید زیرا شیر در مشاعر کودک حسن تأثیر خواهد داشت.

46 – وقتی شیر نوشیده اید ،دهانتان رابا آب بشوئید زیرا بقایای چربی آن در دهانتان خواهد ماند.

47- پنیر رابا گردو تناول کنید .

48- شیر مایعی مفید است .که استخوان ها را قوی ومغز راکامل وذهن را روشن خواهد ساخت و عارضه ی فراموشی را ازمخیر انسان بدر خواهد برد.

49-این چند خصلت مایه فراموشی است :1- پنیر خوردن 2- نیم خورده های موش ، دهان زدن 3- خوردن سیب ترش 4- میان دوزن راه رفتن 5- جسم مصلوب تماشا کردن 6- الواح قبرهارا خواندن

50- تنها چیزی که هم خوردنی است وهم نوشیدنی است ، شیراست .که هم گرسنه راسیر می کند وهم تشنه را سیراب می کند.

51- این سه عمل قلب را شادمان وجسم فربه خواهد ساخت:

1-استشمام بوی خوش 2- پوشیدن لباس نرم 3- نوشیدن عسل

52- بهترین نوشیدنی هاعسل است .که به قلب نشاط می بخشید وسینه را گرم می سازد .

53-عسل مایه ایست که به قوه ی حافظه کمک می کند .

54- نخستین خوراک زنان زائو پس از وضع حمل خوبست خرمای تر یا خشک باشد .آنچنانکه خداوند متعال مریم عذرا را پس ازوضع حمل خرما خورانیده است .

55-وقتی که خرما به بازار می آید به من تهنیت گوئید و وقتی فصل خرما به سر می رسد مراتسلیت دهید.

56- خداوند درختهای خرماو انار را از طینت آدم آفریده است .

57- نخله ی خرما عمه ی شماست احترامش کنید.

58- خرماراناشتا صرف کنید تا کرم های اندرون شما را نابود سازد .

59- به هنگام سحر از خرما استفاده کنید.

60-افطارتان رابا خرما آغاز کنید و اگر به خرما دسترسی ندارید ؟؟؟ آنرا باشید افطار کنید .

61-هرگز از نوشیدن عسل امتناع ندارید .

62- درمیوه های نوبر فوائدیست که آن فوائد رادرپایان فصل نمی توانید بیابید.

میوه های نوبر به بدن صحت می بخشد واندوه را از قلب می زداید .

63-انجیر دوای بیماری قولنج است .

64-خوردن به ،نور چشم را می افزاید.

65- بهار امت  من در فصل خربزه و انگور فرا می رسد .

66- خربزه میوه بهشتی است واز خوردن آن امتناع نکنید .

67- اگر خربزه رابا گاز زدن بخورید بهتراست تا آنکه با کارد قطعه قطعه اش کنید .

68- ابن عباس این روایت را از رسول اکرم آورده است که خربزه مثانه را شست وشو می دهد.

69-آب انار اندرون آدمیزاد را پاک می کند.

70- ترنج به قلب و مغز نیرو می بخشد .

71- میوه انجیر برای آنان که به بیماری بواسیر ونقرس دچارند سودمند است .

72-کدورا غنیمت بشمارید ، زیرا این سبزی را خداوند متعال برای برادرم یونس مفید شناخته که به خاطر او رویانیده است .

73- کشمش بهترین خورش هاست .

74- کرفس سبزی پیامبران است .

75- من درمیان میوه ها ، انگور و خرما را دوست میدارم .

76- کشمش صفرارا از جوشش فرو می نشاند وبلغم را می زداید و اعصاب را قوی می سازد وقلب رابه اعتدال می کشاند.

77-از کدو استفاده کنید ، زیرا این سبزی به مغز شما نیرو می دهد .

78- میوه ی عناب برای شفا ازبیماری های تب آمیز و مغزوقلب سودمند است .

79- وقتی نوح u از کدورت خاطر نالید به او وحی شد که خیار بخورد.

80- به زنان حامله خربزه بخورانید ،زیرااین میوه درزیبایی کودکشان اثری بسزا خواهد داشت .

81- گل نرگس ببوئید، روزی یکبار . اگر نشد هفته ای یکبار واگر مقدور نیست ماهی یکبار ویا سالی یک باردرعمرتان این شکوفه ی معطر را استشمام کنید زیرا عطر این گل شمارا از جذام ،جنون،برص محفوظ خواهد داشت .

82-حنا خضاب اسلام است . درد سر رابرطرف می سازد وبه نور چشم نیرو می دهد وبرقدرت بالا می افزاید .

83- از استشمام مرزنگوش غفلت نورزید .

84- آنکس که می خواهد بوی مرا بخوید گل سرخ را استشمام کند.

85- هیچ درختی را مثل درخت حنا دوست ندارم .

86- سفره های خودرا با سبزی بیارائید ،زیرا سبزی شیاطین رااز سفره ی شما خواهد راند.

87- از سبزی (سیر) تا می توانید استفاده کنید ،زیرا این سبزی دوای هفتاد درد است .

88- به شهر غریبی که رسیدید از سبزی آن شهر بخورید .

89- ازکرفس بسیار بخورید ، زیرا اگر غذایی در تقویت عقل مؤثر باشد همین کرفس است .

90-اگر در دوائی شفا نهفته باشد آن دوا (سنا) است.

91- هلیله ی سیاه از درخت بهشتی گرفته شده وشفای بیماران است .

92- درنهم یا بیست ویکم ماه حجامت کنید.

93- در شب معراج مرا و امت مرا به حجامت سفارش کرده اند.

94- از خوردن خاک مطلقاً بپرهیزید ، خاک خوری بر امت من حرام است .

95- هیچ دردی بدتر از درد چشم نیست وهیچ غصه ای با غصه ی قرض برابر نتواند بود .

96- از زکام نترسید ،زیرا این عارضه شما را از جنون محفوظ خواهد داشت .

97- برهربرگ از برگهای کاسنی قطره ای از آب بهشتی می لغزد.

98-شونیز دوای هر درد است . مگربیماری سام  که دوائی ندارد.

طرز تهیه جای سنتی

 

انواع چای های سنتی ایران

اکثر چای ها به شرح ذیل مورد تأیید ائمه ی معصومین علیهم السلام و اساتید بزرگی چون شیح الرئیس ابن سینا می باشد.

1. چای گل گاوزبان و سنبل طیب: گل گاو زبان ( 4 قاشق مرباخوری) به اضافه سنبل طیب (9 قاشق مرباخوری) و 1 عدد لیمو عمانی در 2 لیوان آب سرد و  مقداری نبات.

خواص : گل گاو زبان طبیعت گرم و تر ، آرام بخش اعصاب ، خواب آور ، سر دردهای عصبی ، دردهای کلیوی ، ضد سودا و صفرا.

سنبل طیب : طبیعت گرم ، ضد قولنج و اسپاسم ، ضد تشنج و صرع ، تقویت قوه باء

2. چای به لیمو زیرفون: به لیمو( 1 قاشق مرباخوری ) به اضافه زیرفون01 قاشق غذاخوری) در یک قوری (2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم ، ضد سرماخوردگی ، ضد ناراحتی عصبی ، ضد تشنج ، ضد نقرس، ضد سیاتیک ، ضد غلظت خون، ضد رماتیسم ، خواب آور شب ، ضد میگرن ، آرامبخش ، ضد تپش قلب ، ضد سردرد، تقویت حافظه ، تقویت معده ، ضد آسم ، پایین آورنده ی فشار خون، ضد اسهال ، شستشو دهنده ی کلیه.

3. چای بادرنجبویه زیرفون: بادرنجبویه ( 1 قاشق مرباخوری) به اضافه ی زیرفون ( 1 قاشق غذاخوری) در یک قوری (2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت خیلی گرم ، در بعضی مزاجها بالا برنده ی قوی قشار خون ، مقوی قلب و اعصاب ، خونساز ، تقویت کننده سلولهای مغزی ، فوق العاده آرام بخش ، ( گیاه مورد علاقه ی حضرت علیu ) مقوی مغز ، ضد صدای گوش ، خواب آور، نشاط آور، ضد بیماریهای کلیه ، ضد خوابهای وحشتناک ، ضد بوی دهان.

4. چای بابونه : ( 1 قاشق غذاخوری) در یک قوری ( 3 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص: طبیعت معتدل و دیم آن گرم و خشک . آرام بخش اعصاب ، معده ، روده و تقویت آنها ، ضد تب ، ضد انگل ، ضد یبوست ، مقوی اعصاب و مغز ، اشتها آور ، ضد بلغم و صفرا ، شستشودهنده بسیار قوی کلیه ها .

5. چای به لیمو : ( 1 قاشق غذاخوری) در یک قوری ( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم ، خواب آور شب ، آرامبخش ، ضد میگرن ، ضد سردرد، ضد تپش قلب ، تقویت حافظه ، ضد نفخ ، تقویت معده ، ضدآسم.

6. چای دارچین : ( چند قلم آسیاب نشده ) در یک قوری ( 3 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

7.  چای زنجبیل : (1 قاشق مربا خوری کوبیده) در یک قوری( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم و خشک ، بالا برنده فوری فشار خون ، ضد ضعف اعصاب ، تقویت کننده حافظه ، تنظیم ادرار، ضد رطوبت مزاج ، ضد بلغم و صفراوی ، خونساز ، ضد درد مفاصل ، تقویت قوه باء مقوی جهاز هاضمه ، ضد سم غذایی ، مقوی معده ، مسکن ، مقوی قوای رئیسه بدن.

8. چای میوه گل نسترن: ( 15 عدد ) در یک قوری ( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص: طبیعت معتدل و خشک ، پایین آورنده فشار خون ، ضد قند خون ، ضد ورم و درد کلیه ، شستشو دهنده کلیه ، سرشار از ویتامین ث ، ضد سرماخوردگی ، مقوی معده ، ضد اسهال .

9. چای زیرفون: (1 قاشق غذای خوری  ) در یک قوری (2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم ، مصرف زیاد پایین آورنده فشار خون ، ضد ناراحتیهای عصبی و تشنجها ، ضد میگرنهای مزمن ، ضد بیخوابی ، ضد سردرد، بیماریهای ریوی ، زکام ، ضد غلظت خون ، ضد استفراغ ، ضد رماتیسم ، آرتروز، نقرس و سیاتیک ( برای خانمهای باردار ممنوع است).

10. چای آویشن : (1 قاشق غذا خوری ) در یک قوری ( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت معتدل ، بالا برنده فشار خون ، تقویت اعصاب ، رفع کولیتهای مزمن ، شسشو دهنده ی کلیه ، ضد انگل ، ضد رطوبت بدن ، ضد صفرا، ضد زکام و سرفه و آسم ، اشتهاآور ، ضد غلظت خون ، مقوی جهاز هاضمه ، تقویت بینایی.

11. چای اکلیل کوهی : ( 1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری ( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم ، گیاه معجزه گر ، مقوی اعصاب ، شستشودهنده ی کلیه ، ضد صفرا ، ضد دلهره و اضطراب ، تقویت بدن ، زکام ، آسم ، سیاه سرفه ، مقوی معده ، ضد درد روماتیسمی و استخوانی و کمر ، ضد سنگ کیسه صفرا.

12. چای گزنه : ( 1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری ( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم و خشک ، ضد قند، ضد غلظت خون، ضدچربی، ضد صفرا و سنگ کیسه ی صفرا ، ضد سرطان ، ضد خونریزی ، زیاد کننده شیر مادر ، رفع خستگی ، ضد ریزش مو.

13. چای مرزنگوش : (1 قاشق غذاخوری ) در قوری ( 3 لیوان آب سرد) به همراه مقدار نبات.

خواص: طبیعت گرم ، آرامبخش اعصاب ، بهترین داروی میگرن کهنه و درد شقیفه ها و سردردها ، ضد نفخ معده ، ضد ورم معده، ضد اخلاط مضره ، ضد سرماخوردگی ، ضد اسهال ، تب بر ، خواب آور ، اشتهاآور.

14. چای استخودوس : (1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری( 3 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات

خواص : طبیعت گرم و خشک ، آرامبخش اعصاب ، تقویت کننده سلولهای مغز ، ضد میگرن ، ضد زکام  و آسم و برونشیت ، مسکن ، درمان رماتیسم ، شسشودهنده ی کلیه ، ضد اگزما . ( کاربرد در اکثر بیماریها دارد)

15. چای فلوس : ( 1 قاشق غذاخوری مغز فلوس) در یک قوری( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت پایین آورندة فشار خون ، برفک دهان ، ملین ، مسهل قوی، ضد صفرا، ضد یبوستهای بد و مزمن، ضد تورم امعاء و احشاء .

16. چای زعفران :  (1 قاشق مرباخوری کوبیده ) در یک قوری ( لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم و خشک ، مفرح ، مقوی قلب ، محرک قوای مغزی ، نشاط آور ، خنده آور ، ضد کرمخوردگی دندان ، شستشودهنده کلیه ، مقوی معده ، ضد سرفه

17. چای نعناع: ( 1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت معتدل و اندکی گرم ، ضد اسهال و استفراغ ، ضد نفخ معده ، خوشبوکننده دهان ، آرام کننده ی روده ها ، رفع خستگی ، رفع ناراحتیهای کیسه صفرا ، رفع ناراحتیهای ریوی ، تنگی نفس و آسم ، ضد سرفه.

18. چای بابونه : ( 1 قاشق غذا خوری ) در یک قوری ( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت معتدل و اندکی گرم ، ضد اسهال و  استفراغ ، ضد نفخ معده ، مقوی معده ، خوشبوکنننده ی دهان ، آرام کننده ی روده ها ، رفع ناراحتی های ریوی و آسم ، و تنگی نفس ، ضد سرفه ، ضد ناراحتی های کیسه صفرا ، رفع خستگی .

19. چای چلتوک برنج : ( 1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

20. چای گلپر : ( 1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری ( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم و خشک ، تقویت کننده عالی حافظه ، ضد صرع قوی ، ضد فراموشی ، ضد انواع اسهال .

21. چای زیره سیاه : ( 1 قاشق غذاخوری) در یک قوری( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت بسیار گرم ، بالا برنده فشار خون ، سوزاندن چربی اضافی ، تصفیه خون ، مقوی قلب و عروق ، شستشودهنده کلیه ، ضد چاقی ، ضد زردی پوست ، ازدیاد کننده ی شیر مادر ، ضد نفخ معده ، مقوی معده ، رفع ناراحتی های روده.

22. چای بهارنارنج : ( 1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم ، آرامبخش ، تقویت کننده ی قلب و اعصاب ، مفرح و نشاط آور ، سردردهای عصبی ، اشتهاآور.

23. چای هوفاریقوت : (1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری(2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم و خشک ، مقوی اعصاب ، مقوی قلب ، دافع اخلاط فاسده .

24. چای کوهی: ( 1 قاشق غذاخوری ) در یک قوری( 2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص : طبیعت گرم ، ضد آلرژی و حساسیت ، مقوی اعصاب ، آرامبخش ، ضد اگزمای پوستی .

گندم مدرن، یک سم مزمن و مهلک است

 

یک متخصص کاردیولوژی در مطالعات جدید خود هشدار داده است که گندم مدرن یک سم مزمن و کامل است که مصرف آن بتدریج منجر به مرگ می‌شود.

به گزارش ایسنا، دکتر ویلیام دیویس از متخصصان معروف شهر میلواکی در ایالت ویسکانسین آمریکا و نویسنده کتابی درباره پرمصرف‌ترین دانه غلات در جهان در این باره می‌گوید: گندمی که ما امروز می‌خوریم با آنچه مادربزرگ‌هایمان در گذشته می‌خوردند، بسیار متفاوت است.

دکتر دیویس تشریح می‌کند: محصول گندمی که ما امروزه مصرف می‌کنیم یا به اصطلاح گندم مدرن گیاهی به ارتفاع ۱۸ اینچ است که بر اساس تحقیقات ژنتیکی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی تولید شده است. گندم مدرن ویژگی‌های متفاوت بسیاری دارد که هیچ‌کس تاکنون درباره آنها با شما صحبت نکرده است برای مثال این محصول امروزی حاوی پروتئین جدیدی موسوم به گلیادین است. این پروتئین هیچ ارتباطی با پروتئین گلوتن ندارد.

وی افزود: خطاب من به افرادی نیست که به حساسیت گلوتنی یا بیماری سلیاک مبتلا هستند بلکه اکنون به تمام مصرف‌کنندگان محصول مدرن هشدار می‌دهم که در معرض آسیب ناشی از مصرف پروتئین گلیادین هستند. این پروتئین درواقع یک ماده مخدر است. این پروتئین درواقع به گیرنده‌های مواد مخدر و افیونی در مغز پیوند می‌خورد و در اکثریت مصرف‌کنندگان موجب تحریک اشتها می‌شود تا جایی که افراد را مجبور می‌کند روزانه ۴۴۰ کالری بیشتر غذا مصرف کنند.

به گزارش فیزورگ، دکتر دیویس پیشنهاد می‌کند که برای جلوگیری از این وضعیت بحرانی به مواد غذایی سالم‌تر مثل آووکادو، زیتون، گوشت و سبزی‌جات روی بیاورید.